13 Μαΐου 1995 (Παραμονή του εορτασμού του Αγίου Αχιλλείου, προστάτη της πόλης των Γρεβενών) Ημέρα Σάββατο 11.47 π.μ. Ο φλοιός της γης (ηπειρωτικός ή θαλάσσιος) στο διάβα της μακράς του ιστορίας των 4,5 δισεκατομμυρίων ετών "έσπασε" πάρα πολλές φορές με μικρά ή μεγάλα "σπασίματα" που στη γεωλογία... ονομάζουμε ρήγματα με μήκος από λίγα χιλιοστά μέχρι δεκάδες χιλιόμετρα. Πολλά από αυτά τα ρήγματα λειτούργησαν κάποτε στο παρελθόν και σήμερα παρουσιάζονται ανενεργά ή νεκρά. Αντίθετα νεότερης γεωλογικής ηλικίας ρήγματα του γήινου φλοιού για μας τους γεωλόγους μερικών χιλιάδων ή εκατοντάδων χιλιάδων ετών, επαναδραστηριοποιούνται κατά ορισμένα χρονικά διαστήματα και προκαλούν τους σεισμούς. Η χώρα μας και κυρίως η ηπειρωτική διασχίζεται από πολλά τέτοια ρήγματα στη δράση των οποίων, κατά τα τελευταία 1-2 εκατομμύρια χρόνια οφείλεται κυρίως η διαμόρφωση και η ομορφιά του ελληνικού τοπίου, τα γεωθερμικά πεδία, οι θερμές πηγές κλπ. Τα περισσότερα από τα γνωστά ενεργά ρήγματα του ελλαδικού χώρου πάνω στα οποία είναι κτισμένα πολλά χωριά και πόλεις, που επιβιώνουν για εκατοντάδες και χιλιάδες χρόνια, έχουν μήκη 8-15 χιλιόμετρα και εκτείνονται σε αντίστοιχα βάθη 5 έως 20 χιλιομέτρων. Από πρακτική πλευρά αυτό σημαίνει ότι όταν ενεργοποιηθούν δίνουν κατά κανόνα σεισμούς μεγέθους 6 έως 7 βαθμών της γνωστής πια κλίμακας Ρίχτερ. Η σημασία της αναγνώρισης και μελέτης αυτών των ρηγμάτων είναι μεγάλη.
Τί γνωρίζουμε όμως για την ύπαρξη και τη δράση των ενεργών ρηγμάτων στη Δυτική Μακεδονία πριν και μετά τη σεισμική ακολουθία της 13ης Μαϊου 1995.
Η περιοχή σύμφωνα με τα διαθέσιμα σεισμολογικά στοιχεία των τελευταίων δεκαετιών του αιώνα μας χαρακτηρίσθηκε από τους σεισμολόγους ως "ασεισμική" ή "πολύ χαμηλής σεισμικότητας" και κατατάχθηκε στο νέο αντισεισμικό κανονισμό στη ζώνη χαμηλότερης σεισμικότητας (Ι). Οι πληροφορίες αυτές, οι σεισμοϊστορικες και οι διαθέσιμες γεωλογικες είναι ιδιαίτερα περιορισμένες και ατελείς γιατί καλύπτουν πολύ μικρό χρονικό διάστημα της γεωλογικής ιστορίας της γης. Ετσι οι εκπλήξεις μας είναι συχνές, όταν ένας σεισμός χτυπάει σε περιοχές που έχουν χαρακτηρισθεί "σεισμικά ασφαλείς" ή όταν ένα νέο γεωλογικό-σεισμικό ρήγμα που αγνοούσαμε την ύπαρξή του, ανακαλύπτεται. Παραδείγματα τέτοιων "εκπλήξεων" αποτελούν ο μεγάλος σεισμός του 1976 της Τανγ Σανγ (Κίνα), ο καταστροφικότερος σεισμός των τελευταίων 500 χρόνων με 250.000 θύματα ο πρόσφατος σεισμός του Κόμπε της Ιαπωνίας (Ιανουάριος του 1995) με 5.500 θύματα, και ο σεισμός της δυτικής Μακεδονίας, ευτυχώς χωρίς ανθρώπινα θύματα. Η γεωλογική έρευνα που ακολούθησε το σεισμό της Τανγκ Σανγκ έδωσε ενδιαφέρουσες πληροφορίες για την ύπαρξη ενεργών γεωλογικών ρηγμάτων στην περιοχή και για την περίοδο επανάληψης τέτοιων μεγάλων σεισμών της τάξης μερικών (3-4) χιλιάδων χρόνων.
Στη δυτική Μακεδονία η γεωλογική έρευνα, και κυρίως η νεοτεκτονική χαρτογράφηση, έδειξε από 10ετίας την ύπαρξη πολλών και σημαντικών γεωλογικών ρηγμάτων με πρόσφατη γεωλογική δράση, που μπορούσαν να χαρακτηρισθούν πιθανά ενεργά ή ενεργά, δηλαδή ικανά να δώσουν σεισμούς μεγέθους της τάξης των 6 έως 7 Ρίχτερ, με σημαντικότερο το ρήγμα Σερβίων, καθώς επίσης Βεγορίτιδας, Πτολεμαϊδας κ.α. Δεν ήταν δυνατόν όμως να προσδιορισθεί η περίοδος επανάληψής τους, το πότε δηλαδή θα μπορούσε να επαναληφθεί ένας τέτοιος σεισμός γιατί δυστυχώς στη χώρα μας δεν εφαρμόζονται εξειδικευμένες μέθοδοι παλαιοσεισμολογίας, που αναπτύσσονται σε όλες τις σεισμογενείς χώρες και θα μπορούσαν να σκιαγραφήσουν την πρόσφατη σεισμική - γεωλογική ιστορία. Παρόλα αυτά οι σεισμολόγοι της ΔΕΗ στην έκθεσή τους για το φράγμα του Αγίου Ιλαρίωνα προσδιόρισαν αναμενόμενο μέγεθος σεισμού για την περιοχή 6,6 που μπορεί πιθανά να συμβεί σε χρονικό διάστημα 80 ετών.
Οι πρόσφατες όμως διαρρήξεις σε τέτοια μεγάλη έκταση των νομών Κοζάνης και Γρεβενών (50Χ30 χιλιόμετρα), που επεκτείνονται πέραν του γνωστού τμήματος του ρήγματος των Σερβίων ήταν εντυπωσιακές και αποτελούν μια ακόμη ιδιαιτερότητα αυτού του σεισμού, που εξακολουθεί να είναι αντικείμενο επιστημονικής έρευνας. Τα πολύ πρόδρομα όμως νέα γεωλογικά δεδομένα από τη μελέτη των ενεργών ρηγμάτων της περιοχής δείχνουν μια επίσης διαφορετική σεισμική ιστορία καταγραμμένη στις "τελευταίες σελίδες της γεωλογικής ιστορίας της περιοχής". Τα ρήγματα αυτά φαίνεται να ηρεμούν για μεγάλα χρονικά διαστήματα της τάξης χιλιάδων ετών και να επαναδραστηριοποιούνται κατά ορισμένα χρονικά διαστήματα (μη γνωστά ακόμη) σε σεισμικούς κύκλους.
Οι σεισμοί λοιπόν της δυτικής Μακεδονίας από γεωλογική άποψη δεν ήταν μια μεγάλη έκπληξη. Αποτελεί όμως μια ιδιαίτερα πολύπλοκη διάρρηξη, που εξακολουθεί να προβληματίζει τους ειδικούς επιστήμονες. Από την άλλη πλευρά μελετάται εντατικά τόσο στα πλαίσια της βασικής όσο και εφαρμοσμένης έρευνας. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή ήταν, στην περίπτωση αυτή, η κατανόηση της σημασίας των γεωλογικών ρηγμάτων και συνθηκών θεμελίωσης από τους τοπικούς φορείς της πληγείσης περιοχής της δυτικής Μακεδονίας (περιφέρεια, νομαρχίες, Κοζάνης, Γρεβενών κλπ.).
Η ανάγκη για ασφάλεια των μεγάλων έργων, όπως είναι οι πυρηνικοί σταθμοί, τα φράγματα, τα μεγάλα κτίρια, οι γέφυρες, τα νοσοκομεία, τα σχολεία, πολλές αμυντικές κατασκευές και τα ίδια μας τα σπίτια, απαιτεί ιδιαίτερες και εξειδικευμένες γνώσεις των διεργασιών του γήινου φλοιού, λεπτομέρεια στον καθορισμό των ενεργών δομών και περαιτέρω κατασκευαστικές προσπάθειες για την ελαχιστοποίηση των συνεπειών από μελλοντική επαναδραστηριοποίησή τους. Στο παρελθόν έχουν συμβεί σοβαρά λάθη στην εκτίμηση των τεκτονικών κινήσεων του γήινου φλοιού, κυρίως από έλλειψη επιστημονικής γνώσης, με συνέπειες τις πρόσθετες οικονομικές δαπάνες μεγάλων έργων, την καθυστέρηση ή ματαίωση μεγάλων και σημαντικών από οικονομική πλευρά κατασκευών, τα νομικά προβλήματα και κυρίως τις μεγάλες απώλειες σε ανθρώπινες ζωές και κατασκευές.
Ετσι τόσο για τον καθορισμό σταθερών τεκτονικών περιοχών, όσο και για την πρόβλεψη μελλοντικών μετακινήσεων τμημάτων του γήινου φλοιού που έχουν πρακτική σημασία είναι ιδιαίτερα δύσκολη η χάραξη πολιτικής και η λήψη αποφάσεων με οικονομικές και κοινωνικές προεκτάσεις. Είναι όμως απαραίτητες και ουσιαστικές οι γεωλογικές μελέτες και έρευνες (βασική και εφαρμοσμένη έρευνα) για την κατανόηση των κινήσεων του γήινου φλοιού και κυρίως την πρακτική εφαρμογή τους για τη θεμελίωση ασφαλέστερων οικοδομημάτων στα όρια των δυνατοτήτων της επιστημονικής γνώσης σήμερα, χωρίς υπερβολές - υπερεκτίμηση του παράγοντα ενεργό γεωλογικό ρήγμα, αλλά κυρίως χωρίς την υποβάθμιση του ρόλου του στις φυσικές καταστροφές (σεισμοί, κατολισθήσεις κλπ.). Τα ενεργά ρήγματα πρέπει να παίρνονται σοβαρά υπόψη στον αντισεισμικό σχεδιασμό, κι αν ακόμη τα υπάρχοντα σεισμολογικά στοιχεία δείχνουν σαφώς χαμηλότερους δείκτες και συντελεστές, όπως στην περίπτωση της Κοζάνης και των Γρεβενών, και το διάστημα επαναδραστηριοποίησής τους είναι μεγαλύτερο από την αναμενόμενη ζωή των κατασκευών.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου