Μέσα στη δίνη του χρόνου, τα περισσότερα έθιμά μας έχουν ξεχαστεί. Και όμως, οι παραδοσιακές μας συνταγές,
παραμένουν πιο επίκαιρες από ποτέ. Όλες οικονομικές, βγαλμένες από την καθημερινότητα ενός λαού που τα έβγαζε πολύ δύσκολα πέρα, μας αφορούν και σήμερα, στους δύσκολους καιρούς που ξανά-περνάμε. Και δεν είναι μόνον το κόστος, είναι κυρίως η μνήμη, η γεύση που όλοι αγαπάμε γιατί μας έρχεται από παλιά, η αγκαλιά της ασφάλειας που προσφέρει η παράδοση. Φέτος λοιπόν, ας γιορτάσουμε παραδοσιακά, βάζοντας στο τραπέζι συνταγές νοσταλγικές, που δε χρειάζονται ταλέντο ούτε ιδιαίτερες τεχνικές, μέσα από το εθνικό μας εδεσματολόγιο της αγάπης.Τα Ραγκουτσάρια της Μακεδονίας
Τα Χριστουγεννιάτικα έθιμα της Μακεδονίας, δεν έχουν τελειωμό! Το «Χριστόξυλο» είναι το καλύτερο ξύλο που για καιρό ψάχνει ο κάθε νοικοκύρης στο βουνό, αυτό που θα καίει ακατάπαυστα από τα Χριστούγεννα ως τα Φώτα στο τζάκι, αυτό που θα κρατήσει ζεστό το νεογέννητο Θείο Βρέφος. Θα μπει στο τζάκι αφού το καθαρίσουν καλά για να φύγουν οι κακοδαιμονίες και μετά η στάχτη του θα σκορπιστεί στα χωράφια για να καρπίσει τη νέα χρονιά.
Το χριστόψωμο έχει και στη Μακεδονία πρωταγωνιστικό ρόλο και σε πολλές περιοχές το λένε «μέλωμα του Χριστού». Φτιάνεται με φίνο αλεύρι, ροδόνερο, κανέλα, γαρύφαλλο και σουσάμι και μπαίνει στο κέντρο του τραπεζιού για να ταΐσει τον μικρούλη Ιησού. Στη Χαλκιδική φτιάχνουν ένα τεράστιο ψωμί που μοιράζεται μαζί με μέλι, καρύδια και κρασί σε όλους τους κατοίκους του χωριού, μέσα σε ένα τρικούβερτο γλέντι με τραγούδια και χορούς.
Στο τραπέζι, χοιρινή τηγανιά, λαχανοντολμάδες που συμβολίζουν τα σπάργανα του Χριστού, κοτόσουπα, ψητό γουρουνόπουλο και τουρσιά. Το τραπέζι δε σηκώνεται τη νύχτα, να έρθει ο Χριστός να πάρει το δικό του μερίδιο της χαράς να ευφρανθεί. Άλλο έθιμο η «κόλιντα μπάμπω», που σημαίνει «σφάζουν γιαγιά»: Ανάβουν φωτιές και φωνάζουν «κόλιντα μπάμπω», μια ειδοποίηση-αναφορά στη σφαγή του Ηρώδη. Η μεγάλη, όμως, ιδιαιτερότητα της Μακεδονίας είναι τα Ραγκούτσια και τα Ραγκουτσάρια - διονυσιακές γιορτές που επιβίωσαν στον χριστιανικό χρόνο, σαν να γιορτάζεις Απόκριες και Χριστούγεννα μαζί.
Στην ίδια λογικοί και οι «Μωμόγεροι» που έφεραν μαζί τους οι πόντιοι πρόσφυγες αλλά και το έθιμο της Γκαμήλας στα Γιαννιτσά, που αναπαριστά μια ιστορία αγάπης στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Και οι γιορτές κλείνουν πανηγυρικά με τις «κλαδαριές», τις φωτιές που ανάβουν για να ζεστάνουν το νεογέννητο Χριστό. Στα εδέσματα της γιορτής, πρωταγωνιστεί η μ’σούρα (τριλογία από μοσχάρι, χοιρινό και κοτόπουλο με ρύζι και λαχανικά), οι σαρμάδες, το ισλί, το σαραγλί και η συκότουρτα.
Τα κόλιαντα και η Μπάμπω της Θράκης
Στη Θράκη λένε πως οι γιορτές ξεκινούν 40 μέρες νωρίτερα, αφού από τότε, οι νέοι ξεκινούν τις πρόβες για τα κόλιαντα (κάλαντα), που είναι τόσα πολλά, που για να φανταστείς, ένα μόνο χωριό μπορεί να έχει και 45 διαφορετικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια. Και πώς αλλιώς να γίνει, αφού οι ομάδες τραγουδούσαν ένα διαφορετικό τραγούδι για κάθε μέλος της οικογένειας που τους άνοιγε την πόρτα του. Το πρωί της παραμονής, οι άντρες ξεχύνονταν στους δρόμους με τις «τζουμάκες», τα ξύλα που συμβολίζουν το ραβδί του Ιωσήφ, με το οποίο χτυπούσαν τις πόρτες των σπιτιών. Άλλα τραγούδια έλεγαν τα παιδιά άλλα οι νέοι και άλλα οι γεροντότεροι.
Η παραμονή τιμά τα χοιροσφάγια, γιατί Χριστούγεννα χωρίς χοιρινό δεν μπορούν να νοηθούν. Το βράδυ της παραμονής το νηστίσιμο τραπέζι πρέπει να γεμίσει με 9 τροφές, που συμβολίζουν τα 9 μέρη που επισκέφτηκε η Παναγία με τον Ιωσήφ μετά τον διωγμό του Ηρώδη: Κρασί, πίτα, μέλι, σαραγλί, πεπόνι, καρπούζι, σκόρδο και κρεμμύδι, το καθένα με τον δικό του συμβολισμό. Μαζί και η μπουγάτσα και το χριστόψωμο που έκοβε ο αφέντης του σπιτιού.
Η Μπάμπω, που σημαίνει γιαγιά, ήταν το φαγητό που έκλεινε ανήμερα την 40ήμερη νηστεία και είναι χοιρινό έντερο γεμιστό με συκώτι, ρύζι, κρεμμύδια και πανσέτα. Στο τραπέζι υπήρχε επίσης πουσουρτί (χοιρινό συντηρημένο στο λίπος του) αλλά και χοιρινά μπριζολάκια.
Σε όλο το Δωδεκαήμερο οι Θρακιώτες μεταμφιέζονται με την πρώτη ευκαιρία. Ένα τέτοιο έθιμο είναι και ο Πουρπούρης, που έφεραν μαζί τους οι πρόσφυγες από την Ανατολική Θράκη. Ο «Πουρπούρης» φοράει προβιά, μάσκα από νεροκολοκύθα, έχει κουδούνια στη μέση και γυρνάει με τις παρέες του από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας χριστουγεννιάτικα τραγούδια. Και οι Θρακιώτισσες νοικοκυρές φτιάχνουν τα γλυκά κεράσματα των γιορτών, σαραγλί, σουσαμόπιτες, καριόκες, κανταΐφι, ισλί, κουλουράκια, δίπλες και μπακλαβάδες.
Η «γουρνοχαρά» της Θεσσαλίας
Η γουρνοχαρά στη Θεσσαλία το γλεντάει ασταμάτητα, έως δυο και τρεις ημέρες. Ανήμερα τα Χριστούγεννα, κάθε σπίτι ψήνει τη δική του «γουρνάδα» και οι παρέες, χτυπούν με ξύλα τις πόρτες των σπιτιών για να πουν τα κάλαντα. Η νοικοκυρά τους πάει στο τζάκι και κει, ανακατεύοντας τη φωτιά με το ξύλο λένε τις ευχές για την ευτυχία του σπιτιού. Η πίτα της Πρωτοχρονιάς γεμίζει με ένα νόμισμα, ένα άχυρο, ένα χορταράκι, μια πέτρα, ένα κόκκο καλαμπόκι. Ο νοικοκύρης τη στρίβει τρεις φορές μέσα στο ταψί και τη μοιράζει στην οικογένεια: όποιος τύχει την πέτρα θα ‘χει υγεία, όποιος τύχει το άχυρο και το χόρτο θα αποκτήσει χωράφια και ζώα, όποιος το καλαμπόκι θα ‘χει την καλή σοδειά και όποιος το νόμισμα πλούτη πολλά.
Οι καραγκούνες νοικοκυρές πλάθουν κλούρες και αβγοκουλούρες για τα παιδιά που θα πουν τα κάλαντα και το γιορτινό τραπέζι έχει πάντα σούπα και κότα παραγεμιστή με ρύζι, σύκα, σταφίδες και συκωτάκια. Μετά τη βραδινή χριστουγεννιάτικη λειτουργία, οι γυναίκες μοιράζουν στους πιστούς ψωμί και τηγανητό κοτόπουλο, άλλες μέσα στο ναό και άλλες έξω για να συγχωρεθεί η ψυχή των πεθαμένων.
Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, οι νοικοκυρές πήγαιναν αργά τη νύχτα στη βρύση, την άλειφαν με λίπος και σκόρπιζαν καρπούς και νομίσματα. Μετά, σηκώνονταν χαράματα για να ψήσουν την πλουμιστή, ολοστόλιστη βασιλοκλούρα, που μέσα της έκρυβε ένα κλωναράκι κορομηλιάς, ένα σπυρί σιτάρι, τρίχες από αγελάδα και το φλουρί, όλα σύμβολα αφθονίας και ευημερίας. Μετά την πρωινή λειτουργία, μαζί με τυρί η πίτα μοιραζόταν στους ενορίτες. Βασιλοκλούρα έκαναν ειδικά και για τα ζώα. Στο σπίτι, ο νοικοκύρης έκοβε τη βασιλοκλούρα πάνω σε μια τάβλα που πάνω της είχε και ένα μαχαιροπίρουνο για αυτόν που έλειπε στα ξένα ή ήταν στρατιώτης. Όποιος τύχαινε την τρίχα, θα αποκτούσε ζώα, όποιος το κλωνί χωράφια και όποιος το νόμισμα, ευτυχία για όλη τη χρονιά.
Αν βρεθείς στο Λιβάδι της Ελασσόνας μπορείς και σήμερα να δεις τα «Μπαμπαλιούρια», την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, έθιμο που επιβιώνει από την αρχαιότητα. Είναι οι άντρες που λένε τα κάλαντα, φορώντας σαλβάρι, κουδούνια στη μέση και στο κεφάλι μια μάσκα από προβιά ζώου, τη «φουλίνα». Μαζί τους και ο αδελφογύρτης που μαζεύει τα λεφτά. Με ένα σπαθί, κόβουν το δρόμο στους πιστούς που βγαίνουν από τη λειτουργία, ζητώντας λεφτά. Με τα κουδούνια τους, διώχνουν τα κακά πνεύματα και φέρνουν τη χαρά της νέας χρονιάς.
Στη Λάρισα, η βασιλόπιτα είναι κρεατόπιτα με φλουρί, ενώ στα γιορτινά φαγητά περιλαμβάνεται η καρβαβίτσα (χοιρινό έντερο γεμιστό με συκωτάκια), ο καβουρμάς ( χοιρινό που ψήνεται στο λίπος του) και η αρμιά (λάχανο στην άρμη που μαγειρεύεται με χοιρινό).
Στο Πήλιο πάλι, τα Χριστούγεννα μαγείρευαν κότα με κάστανα, πίτες, διάφορα κρέατα σφραγισμένα στη γάστρα με κομματάκια γραβιέρα, χοιρινό με κυδώνια και μπακλαβά με ελαιόλαδο.
Τα χριστουγεννιάτικα έθιμα στην Ήπειρο
Το βράδυ της παραμονής, οι νοικοκυρές ζεσταίνουν στη φωτιά μια μεγάλη πλάκα και κει πάνω, σαν κρέπες, έψηναν τις λαχανίτες που συμβόλιζαν τα σπάργανα του Χριστού. Κατόπιν τις έκοβαν κομμάτια σε ταψί και τις περίχυναν με μέλι ή ζάχαρη. Αυτές έτρωγαν το βράδυ της παραμονής, μαζί με τραχανά. Και δω τα χοιροσφάγια έχουν την τιμητική τους, από το ζώο δεν πετιέται τίποτα, ούτε καν το δέρμα που φτιάχνει τα διάσημα «γουρνοτσάρουχα». Από το γουρούνι των χοιροσφαγίων φτιάχνονται τσιγαρίδες, παστό και λουκανίτσες (λουκάνικα με ψιλοκομμένο κρέας, πράσο και κρεμμύδι).
Κάθε Παραμονή Πρωτοχρονιάς οι νοικοκυρές πλάθουν στρογγυλές κουλούρες, στις οποίες σχημάτιζαν βούλες από τη μια πλευρά, τις γκουζιάρες, που περνιούνται στα κέρατα των ζώων. Αν πέσουν από τα αφτιά τους με τις βούλες προς τα πάνω, η χρονιά θα πάει πρίμα. Το γλυκό που δε λείπει από καμία περιοχή είναι «τα σπάργανα του Χριστού», τηγανίτες που ψήνονται σε πυρωμένη πέτρα και σιροπιάζονται με ζαχαρόνερο για να σερβιριστούν με καρύδια και κανέλα, ενώ από το χριστουγεννιάτικο τραπέζι δε λείπουν τα γιαπράκια, λαχανοντολμάδες που συμβολίζουν το φάσκιωμα του Χριστού.
Ελένη Ψυχούλη - cookout.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου