Ομιλία Υπουργού Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, Άννας Διαμαντοπούλου, στην Συνάντηση Εργασίας για την «Ελληνική Γλώσσα και τη Γλωσσική Αγωγή»

Η στρατηγική για την Ελληνική γλώσσα και τη γλωσσική αγωγή στην Ελλάδα και το εξωτερικό

Όσοι βρισκόμαστε στην πρώτη γραμμή της μάχιμης πολιτικής, έχουμε και μια πολύ μεγάλη ευθύνη. Να μην προσπεράσουμε το ραντεβού, με το αληθινά σημαντικό και το αληθινά μεγάλο. Για αυτό είμαι...
σήμερα εδώ. Για μένα η γλώσσα είναι το μεγάλο. Γιατί πιστεύω στη δύναμη και στον πλούτο της Ελληνικής γλώσσας. Γιατί πιστεύω ότι σε μια από τις πιο δύσκολες στιγμές της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, μεσούσης μιας πολύ μεγάλης κρίσης, η ελληνική γλώσσα μπορεί να μας δώσει αισιοδοξία, αυτοπεποίθηση, εμπιστοσύνη στις δυνάμεις μας, εμπιστοσύνη στο ποιοι είμαστε και τι μπορούμε να καταφέρουμε. Η υπεροχή της γλώσσας μας, σε συνδυασμό με μια καλά οργανωμένη προσπάθεια, μπορεί να δώσει πολύ σημαντικά αποτελέσματα. Υπάρχει πεδίο και μπορούμε να βάλουμε ψηλά τον πήχη των προσδοκιών μας, εργαζόμενοι με δέσμευση και αφοσίωση για την επίτευξή τους. Αν σήμερα η αγγλική γλώσσα είναι για όλους τους λαούς του κόσμου, η πρώτη ξένη γλώσσα που προτιμάται από ανάγκη, ας κάνουμε την ελληνική, την πρώτη ξένη γλώσσα που θα προτιμάται από άποψη!

Φιλόδοξος στόχος; Σίγουρα. Εφικτός; Είναι στο χέρι μας. Η ιστορία, ο πολιτισμός αλλά και οι προκλήσεις της σημερινής εποχής είναι σύμμαχοί μας. Βασική προϋπόθεση, να ξεκινήσουμε από το ίδιο μας το «σπίτι».

«Όταν δεν βρίσκουμε τις λέξεις, πιανόμαστε στα χέρια!» είχε πει το 2008 σε ομιλία της για την εκπαίδευση στην Γαλλική Ακαδημία, η γαλλίδα ακαδημαϊκός και κορυφαία ελληνίστρια Ζακλίν ντε Ρομιγί. Φράση συγκλονιστική, που καταδεικνύει με έναν πολύ παραστατικό τρόπο πως τα όρια μεταξύ του πολιτισμού και της βαρβαρότητας σημαίνονται με λέξεις. Κι αν μας λείψουν, θα εκλείψει ο πολιτισμός.

Ιδιαίτερα για εμάς τους Έλληνες, θα συνιστούσε πραγματικά τραγική ειρωνεία να μας λείψουν οι λέξεις, όταν η ελληνική γλώσσα από τη μακρινή αρχαιότητα μέχρι σήμερα έχει να επιδείξει έναν εντυπωσιακό πλούτο από λεξίτυπους καθώς μιλιέται και εξελίσσεται μέσα στους αιώνες. Και όταν ένα μεγάλο τμήμα από τους λεξίτυπους άλλων γλωσσών, όπως της αγγλικής, είναι αμιγώς ελληνογενές. Στο Merrian Webster, το πληρέστερο σήμερα αμερικανικό λεξικό, σε σύνολο 166.724 λέξεων η συμμετοχή ελληνογενών λέξεων είναι 42.914, αριθμός που αντιστοιχεί στο 25,73%. H μία στις τέσσερις λέξεις του είναι ελληνογενής. Χαρακτηριστικό είναι το κείμενο του αείμνηστου Ξενοφώντα Ζολώτα, μιλώντας το 1957 και το 1959 σε διεθνή φόρα με αμιγώς ελληνογενείς λέξεις της αγγλικής γλώσσας.

Αλλά και σήμερα, βασικοί όροι της επιστημονικής και τεχνολογικής πρωτοπορίας εκφράζονται με ελληνικά γλωσσικά δάνεια. Nanotechnology, η νανοτεχνολογία. Κι αυτή η λέξη που στα αγγλικά φαίνεται σαν μια σειρά από τυχαία γράμματα, μια σύμβαση δηλαδή , στα ελληνικά η ετυμολογική της σύνθεση το σημαίνον (η λέξη) έχει πρωτογενή σχέση με το σημαινόμενο (την έννοια). Είναι αυτή η ιδιότητα της ελληνικής γλώσσας που έκανε τον κορυφαίο φυσικό και εκ των θεμελιωτών της κβαντομηχανικής Βέρνερ Χάιζενμπεργκ να πει: «Η θητεία μου στην αρχαία Ελληνική γλώσσα υπήρξε η σπουδαιότερη πνευματική μου άσκηση. Στην γλώσσα αυτή υπάρχει η πληρέστερη αντιστοιχία ανάμεσα στην λέξη και στο εννοιολογικό της περιεχόμενο.». Δεν είναι μικρό πράγμα η αναγνώριση αυτή από τον διανοητή στον οποίο οφείλουμε την «αρχή της απροσδιοριστίας»!

Η σημαντικότητα λοιπόν της πρόκλησης είναι δεδομένη και οφείλω να συγχαρώ το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας που επωμίστηκε την ευθύνη της σημερινής διοργάνωσης και να τονίσω εμφατικά πως αυτή η Συνάντηση Εργασίας, με την ποιότητα και το κύρος όλων των συμμετεχόντων, σηματοδοτεί πραγματικά μια καλή αρχή, για μια ολοκληρωμένη και συνεκτική στρατηγική για την Ελληνική Γλώσσα , εντός και εκτός συνόρων.

Στρατηγική που θα εμπνεύσει και θα συστρατεύσει τους καλύτερους για να επιτύχουμε το καλύτερο. Στρατηγική που θα καλύψει το έλλειμμα που υπάρχει σήμερα και το οποίο αντανακλά, αν θέλετε, μια ψυχολογία προεξοφλημένης συνθηκολόγησης με την αδιαφορία για την τύχη της ελληνικής γλώσσας.

Είμαστε εδώ ακριβώς για αυτό. Για να πούμε πως δεν συνθηκολογούμε με την αδιαφορία. Η ελληνική γλώσσα πρέπει να μας νοιάζει όλους. Αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ιστορίας και του πολιτισμού μας και ταυτόχρονα ουσιαστικό στοιχείο για την κοινωνική συνοχή και την ανάπτυξη του τόπου.

Ιδιαίτερα δε σε καιρούς δύσκολους όπως οι σημερινοί, καθώς βρισκόμαστε μέσα στη δίνη μιας βαθιάς και πολυεπίπεδης κρίσης, είναι ανάγκη περισσότερο από ποτέ να στραφούμε στα βασικά και στα θεμελιώδη. Κάθε κοινωνία χρειάζεται να επιστρέφει από καιρού εις καιρόν στα βασικά. Είναι λοιπόν ο καιρός να το κάνει και η ελληνική. Αυτή είναι μια πραγματική ευκαιρία της κρίσης. Όχι για να δοξάσουμε κάποιες απαράγραπτες αρχές, αλλά για να επιβεβαιώσουμε ότι τουλάχιστον για κάποια βασικά ερωτήματα έχουμε καταλήξει σε κοινούς τόπους, ότι οι απαντήσεις μας έχουν τον χαρακτήρα του αυτονόητου και με βάση αυτές τις απαντήσεις μπορούμε να δώσουμε διεξόδους, μπορούμε να μεταλλάξουμε τις αδυναμίες μας σε δημιουργικές εμπειρίες. Ότι δεν χρειάζεται δηλαδή να ξαναρχίζουμε τη συζήτηση κάθε φορά από την αρχή και να ανακαλύπτουμε τον τροχό.

Τι πιο αυτονόητο λοιπόν από το ότι όλοι οι Έλληνες πολίτες θα πρέπει να μιλούν, να γράφουν και να σκέφτονται με σωστά ελληνικά. Τι πιο αυτονόητο από το ότι η γλωσσική αγωγή θα πρέπει να συνιστά υψηλή προτεραιότητα για το εκπαιδευτικό μας σύστημα. Τι πιο αυτονόητο από το ότι η γλώσσα, μας ενώνει και μας ταυτοποιεί. Όχι σαν κάποιο «περιούσιο λαό» αλλά ως λαό με αυτογνωσία, ο οποίος σεβόμενος την κληρονομιά του - μπορεί να έχει κι ένα καθαρό όραμα για την Ελλάδα του μέλλοντος και πρώτα απ’ όλα τη γλωσσική κληρονομιά του που είναι η βάση του «σκέπτεσθαι» - .

Για αυτές τις προκλήσεις πρέπει να εργαστούμε, χωρίς ωραιοποιήσεις αλλά και χωρίς δαιμονοποιήσεις. Ο 15χρονος που επιστρέφει στο σπίτι του και λέει «έφαγα σήμερα ένα φλας» δεν συνιστά απειλή για τη γλώσσα. Περισσότερο ίσως θα πρέπει να μας προβληματίζει η ταλαιπωρία της γλώσσας στην έντυπη και ηλεκτρονική δημοσιογραφία και ευρύτερα στη δημόσια επικοινωνία. Σε κάθε περίπτωση το ζητούμενο είναι όλοι οι πολίτες και κυρίως οι νέες γενιές να κατέχουν ικανό γλωσσικό απόθεμα για σκέψη και έκφραση.

Αυτή είναι η μία διάσταση του σημερινού εγχειρήματος. Θα μπορούσαμε να την χαρακτηρίσουμε ως «εσωτερική». Η άλλη διάσταση, η «εξωτερική», αφορά στην παρουσία της ελληνικής γλώσσας έξω από τα εθνικά σύνορα. Ο ρόλος της ελληνικής γλώσσας είναι εξαιρετικά σημαντικός για την παγκόσμια ιστορία και την εξέλιξη του σύγχρονου πολιτισμού. Δεν θα επαναλάβω πολύ γνωστές αναγνωρίσεις αυτής της προσφοράς. Θα επικαλεστώ μόνο την πολύ πρόσφατη άρνηση του σκηνοθέτη Ζαν Λικ Γκοντάρ, να παρευρεθεί στο φεστιβάλ των Κανών σε ένδειξη συμπαράστασης προς την Ελλάδα, που τη συνόδευσε με μία δήλωση στην οποία μεταξύ άλλων είπε: «Όλοι χρωστάµε λεφτά στην Ελλάδα. Οι Έλληνες θα μπορούσαν να απαιτήσουν από τον σύγχρονο κόσμο χιλιάδες δισεκατομμύρια για πνευματικά δικαιώματα».

Σήμερα ολόκληρος ο κόσμος βρίσκεται μπροστά σε πελώριες προκλήσεις. Είναι σαφές περισσότερο από ποτέ πως η παγκοσμιότητα των αγορών, των επικοινωνιών, των ανταλλαγών έχει ανάγκη από θεμελιώδεις αξίες πάνω στις οποίες μπορεί να οικοδομηθεί ένας νέος, περισσότερο ανθρώπινος κόσμος. Σε μια συγκυρία χαοτικών απορρυθμίσεων, κεντρικές έννοιες της ελληνικής σκέψης όπως η ηθική, η αρετή, η φρόνηση, η δικαιοσύνη, η πολιτική συμμετοχή, προσλαμβάνουν το χαρακτήρα κρίσιμων διακυβευμάτων της εποχής μας.

Η εποχή των μεγάλων ιδεολογιών έχει παρέλθει. Οι σύγχρονες κοινωνίες δεν αναζητούν «-ισμούς» αλλά θεσμούς. Και οι θεσμοί για να λειτουργούν προϋποθέτουν ορθολογική σκέψη και δράση. Στοιχεία τα οποία ανέδειξε ο ελληνικός πολιτισμός και διατηρούν αναλλοίωτη τη διαχρονική σημασία τους.

Ξεκινάμε λοιπόν να ξεδιπλώνουμε τη στρατηγική μας για την ελληνική γλώσσα και τη γλωσσική αγωγή και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό με μία σειρά ενεργειών.

Πρώτο και σημαντικό κεφάλαιο είναι η διδασκαλία της γλώσσας στην ελληνική εκπαίδευση. Στα 800 πιλοτικά δημοτικά σχολεία, που ξεκινούν το Σεπτέμβριο, αυξάνονται οι ώρες διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας. Ενισχύουμε τη φιλαναγνωσία, με την ανάγνωση και λογοτεχνικών κειμένων , από την Α' δημοτικού, ώστε το παιδί να έρθει σε επαφή με το βιβλίο .

Σ' αυτό υπάρχει συνεργασία με λογοτέχνες, και καλλιτέχνες. Δίνουμε τη δυνατότητα σε κάθε Σύλλογο Εκπαιδευτικών να επιλέξει τον τρόπο, με τον οποίο θα οργανώσει τέτοιου είδους δραστηριότητες, με στόχο πάντοτε το παιδί να έρθει κοντά στην ελληνική λογοτεχνία, από πολύ μικρή ηλικία.

Το δεύτερο σημαντικό είναι η διδασκαλία της γλώσσας στα σχολεία του εξωτερικού. Δεν είμαστε τόσοι πολλοί ώστε να έχουμε την πολυτέλεια η τρίτη και τέταρτη γενιά των αποδήμων μας να μη μιλάει ελληνικά. Είναι μια μεγάλη απώλεια αυτή και ταυτόχρονα ένα λάθος μήνυμα προς τον υπόλοιπο κόσμο για τη σημασία που εμείς οι ίδιοι αποδίδουμε στη γλώσσα μας. Το κέντρο βάρους λοιπόν στα σχολεία του εξωτερικού πρέπει να είναι η Γλώσσα, η Ιστορία και ο Πολιτισμός. Γι' αυτό και επικεντρωνόμαστε, όσον αφορά στο ανθρώπινο εκπαιδευτικό δυναμικό ,κατά προτεραιότητα στους νηπιαγωγούς, στους δασκάλους και στους φιλολόγους.

Σε δεύτερη κατηγορία είναι οι ειδικότητες εκείνες, οι οποίες ασχολούνται με τον πολιτισμό, δηλαδή γυμναστές που ξέρουν χορούς και μουσικοί. Στο θέμα των σχολείων του Απόδημου Ελληνισμού ξεκινάει μια διαβούλευση με στόχο, και με το Συμβούλιο Αποδήμων - να καταλήξουμε τον Οκτώβριο σε ένα νέο σχέδιο λειτουργίας των σχολείων ανά ήπειρο και ανά περιοχή, με επίκεντρο την ελληνική γλώσσα, την ιστορία και τον ελληνικό πολιτισμό.

Τρίτο πεδίο παρέμβασης συνιστά η διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας σε ανήλικους και ενήλικους παλιννοστούντες και μετανάστες. Η γνώση της ελληνικής γλώσσας στην χώρα μας από τους μετανάστες είναι το κυρίαρχο στοιχείο ενσωμάτωσης και ένταξης. Εδώ υπάρχουν και αναβαθμίζονται μια σειρά προγραμμάτων.

Πιο συγκεκριμένα:

• Προχωράμε στην παραγωγή εκπαιδευτικού υλικού, για την υποστήριξη της ελληνικής γλώσσας, κυρίως, με την αξιοποίηση της ψηφιακής τεχνολογίας. Η αξιοποίησή της για την δημιουργία υλικού, το οποίο θα υποστηρίζει, από την πολύ νεαρή ηλικία, την σωστή χρήση της ελληνικής γλώσσας και ο ειδικός σχεδιασμός γι’ αυτή την πρώτη γενιά του διαδικτύου, είναι μία από τις προτεραιότητες και τις ενότητες οι οποίες θα συζητηθούν.

• Ενισχύουμε την έρευνα στο θέμα της γλώσσας, της γλωσσολογίας και της γλωσσικής αγωγής, δηλαδή από την αρχαία ελληνική μέχρι την εξέλιξη της σημερινής γλώσσας και παράλληλα υποστήριξη των λογοτεχνικών και των επιστημονικών σπουδών.

• Αξιοποιούμε επίσης τις νέες δυνατότητες για εξ’ αποστάσεως διδασκαλία και αυτοεκπαίδευση. Αυτό αφορά τους Έλληνες ενήλικες σε όλα τα σημεία του πλανήτη, οι οποίοι θα ήθελαν να μάθουν ή να βελτιώσουν την γνώση της ελληνικής γλώσσας εξ’ αποστάσεως.

Επίσης, ενισχύουμε την υποστήριξη των Σπουδών Μετάφρασης και Διερμηνείας.

Μια πολύ μεγάλη πρωτοβουλία που συνιστά άμεση προτεραιότητα για το Υπουργείο Παιδείας είναι η καθιέρωση ενός σοβαρού και αξιόπιστου Πιστοποιητικού Ελληνομάθειας. Για να είναι ένα πιστοποιητικό κύρους, όπως συμβαίνει και με άλλες χώρες, έχει πολύ μεγάλη σημασία ποιος φορέας το χορηγεί.

Σκεφτόμαστε τη δημιουργία ενός ισχυρού Οργανισμού για την ελληνική γλώσσα στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, ο οποίος με επιστημονική εγκυρότητα θα βεβαιώνει και θα πιστοποιεί την ελληνομάθεια. Θα έχει τη μορφή ενός Διεθνούς Δικτύου Σημείων Επαφής με την Ελληνική Γλώσσα και τον Ελληνικό Πολιτισμό, σε οργανική διασύνδεση με το σύνολο των Εδρών Ελληνικής Γλώσσας και Ελληνικών Σπουδών που λειτουργούν σήμερα ανά τον κόσμο. Μια πρώτη σκέψη για την επωνυμία αυτού του Διεθνούς Δικτύου, είναι να φέρει το όνομα «Λόγος» (Logos) που σηματοδοτεί την κορυφαία συνεισφορά της ελληνικής σκέψης στον ανθρώπινο πολιτισμό. Ο ελληνικός Λόγος έγινε η γέφυρα για να περάσει η ανθρωπότητα στον κόσμο της λογικής. Σήμερα είναι επιτακτικό το αίτημα να παραμείνει σε αυτόν.

Για το συντονισμό της όλης στρατηγικής, προωθούμε την ιδέα της σύστασης ενός Εθνικού Συμβουλίου για τη στήριξη και προώθηση της ελληνικής γλώσσας. Για το θέμα αυτό είχα ήδη μία πρώτη συζήτηση και με τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κάρολο Παπούλια, ώστε η σύνθεσή του να αντανακλά μια πραγματική συστράτευση αξιόλογων Ελλήνων από κάθε γωνιά του πλανήτη που θα καταδεικνύει τη συλλογική μας βούληση να φέρουμε την ελληνική γλώσσα στην πρώτη γραμμή του ενδιαφέροντος. Είχα την απόλυτα θετική ανταπόκρισή του και ενδιαφέρον του , ώστε το όλο εγχείρημα να έχει την θετικότερη δυνατή έκβαση.

Παράλληλα, εντός του Υπουργείου Παιδείας μελετάμε τη σύσταση Ειδικής Γραμματείας για την Ελληνική Γλώσσα για τον αποτελεσματικό σχεδιασμό και την αποδοτική υλοποίηση όλων των ενεργειών που προανέφερα.

Κλείνω με τη σκέψη πως αυτή η πρώτη συνάντηση εργασίας εδώ στη Θεσσαλονίκη, στην καρδιά της Βόρειας Ελλάδας, στην καρδιά της Μακεδονίας και της Θράκης, αναδεικνύει ένα πολιτισμικό πρόταγμα μεγάλης κλίμακας για τη χώρα μας. Είναι ένα εγερτήριο σάλπισμα για τη γλώσσα μας και τον πολιτισμό μας. Να ενώσουμε χέρια, ιδέες, δυνάμεις και εμπειρίες. Να δουλέψουμε υπεύθυνα έχοντας πάντα στο νου μας, τους στίχους του Σεφέρη:

«Μα τι γυρεύουν οι ψυχές μας

Πάνω σε καταστρώματα κατελυμένων καραβιών

Μουρμουρίζοντας σπασμένες σκέψεις από ξένες γλώσσες;»

Το μήνυμα του Νομπελίστα ποιητή μας είναι η αυτονόητη άποψη που πρέπει ως Έλληνες να έχουμε για τη γλώσσα μας. Αλλά είναι και η πυξίδα για να κάνουμε να νιώσουν την ελληνική ως δική τους γλώσσα και να την επιλέξουν «από άποψη» όπως είπα και στην αρχή, χιλιάδες ή – γιατί όχι; - και εκατομμύρια δυνητικοί φίλοι της Ελληνικής γλώσσας και του Ελληνικού Πολιτισμού σε ολόκληρο τον κόσμο.