Έθιμα: Βόρεια Ελλάδα "Άγια Νύχτα" με φωτιές, μεταμφιέσεις και ζουρνάδες...

Κλαδαριές στη Σιάτιστα

Πανάρχαιοι θρύλοι και παραδόσεις συνοδεύουν τα χριστουγεννιάτικα έθιμα στη Μακεδονία και τη Θράκη.Έθιμα αναλλοίωτα στο χρόνο αναβιώνουν και φέτος στις πόλεις της Μακεδονίας και της Θράκης τις ημέρες των Χριστουγέννων. Οι ρίζες τους φθάνουν έως και... τις διονυσιακές γιορτές, όπως οι κλαδαριές της Σιάτιστας. Τα περισσότερα έθιμα προέρχονται από την εποχή της τουρκοκρατίας, όπως τα ρογκατσάρια της Πιερίας, τα μπαμπουσάρια, οι πουρπούρς και η κορτοπούλα της Θράκης, οι κλαδαριές της Σιάτιστας, οι φωτιές της Φλώρινας και η κόλιντα μπάμπω της Πέλλας.

Χιλιάδες είναι οι ντόπιοι και οι επισκέπτες στη Σιάτιστα και τη Φλώρινα που παρακολουθούν αλλά και συμμετέχουν στα τοπικά έθιμα. Οι κλαδαριές αναβιώνουν στη Σιάτιστα και οι φωτιές στη Φλώρινα.

Τις πρωινές ώρες της παραμονής των Χριστουγέννων στη Σιάτιστα παρέες παιδιών γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν τα παραδοσιακά κάλαντα, ενώ η φιλαρμονική του δήμου παιανίζει τα κάλαντα στους κεντρικούς δρόμους.

Οι κλαδαριές είναι ένα μοναδικό έθιμο που ανάγεται στα ομηρικά χρόνια, διότι θυμίζει το "αποτρόπαιο πυρ" των αρχαίων, με το οποίο οι Σιατιστινοί θέλουν να ξορκίσουν τους καλικάντζαρους. Αργότερα με τη γέννηση του Χριστού ταυτίστηκε με τις φωτιές που άναψαν το βράδυ της γέννησης οι βοσκοί, για να ζεστάνουν το νεογέννητο θείο βρέφος.

Στις 11 το βράδυ η φωτιά, που ανάβει στην κεντρική πλατεία της Φλώρινας και μεταλαμπαδεύτεαι σε όλη την πόλη, συμβολίζει τη φωτιά που άναψαν οι ποιμένες της Βηθλεέμ για να ζεσταθεί ο νεογέννητος Χριστός. Στην παγωμένη γη ανοίγεται μία τρύπα όπου μπαίνει το προσάναμμα, ο αρχηγός της παρέας ανάβει τη φωτιά, η οποία γιγαντώνεται γρήγορα, καθώς μικροί και μεγάλοι ρίχνουν ξύλα και άλλα εύφλεκτα υλικά. "Τη στιγμή που η φωτιά θεριεύει και φτάνει μέχρι τον ουρανό, κατεβαίνουν τα πνεύματα, που ενθουσιάζονται από τις φωνές μας, το γλέντι και τα πειράγματα", λένε οι γεροντότεροι. Το έθιμο της φωτιάς δεν διακόπηκε ούτε στα χρόνια της τουρκοκρατίας, όταν οι τουρκικές αρχές έβγαζαν αστυνομική περίπολο για να επιβάλουν την απαγόρευσή του. Καθ' όλη τη διάρκεια της γιορτής σερβίρονται παραδοσιακή φασολάδα, φλωρινιώτικο κρασί, πίτες, μελομακάρονα, κουραμπιέδες, τηγανίτες, ποντιακά γλυκά και άλλα εδέσματα.

ΖΕΣΤΑΣΙΑ ΓΙΑ ΠΑΝΑΓΙΑ ΚΑΙ ΧΡΙΣΤΟ

Στη Χαλκιδική την παραμονή γινόταν πλήθος συμβολικών - μαγικών πράξεων. Ο νοικοκύρης, εκτός των απαραίτητων άλλων προμηθειών για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, πρέπει να διαλέξει το χριστουγεννιάτικο ξύλο, που θα καίει όλη τη νύχτα, για να ζεσταίνει την Παναγιά με το νεογέννητό της. Το ξύλο αυτό θα πρέπει να είναι τρανό και χοντρό, για να είναι τρανός (σπουδαίος) και χοντρός (πλούσιος) ο νοικοκύρης του σπιτιού. Ακόμη το ξύλο αυτό δεν το σβήνουν, διότι θεωρείται πως θα σβήσει και η καλή κατάσταση του σπιτιού. Επίσης τη στάχτη του τη ρίχνουν στα σπαρτά για να τα προφυλάσσει από βλαβερά έντομα και σκουλήκια. Το βράδυ της παραμονής (ή το πρωί) της γιορτής καίνε στο τζάκι κλαδί από χλωρό πουρνάρι, για αποτροπή του κακού ή για την υγεία της οικογένειας.

Μάλιστα από το είδος και την ένταση του "πραπαλίσματος" των φύλλων μαντεύουν την τύχη των μελών του σπιτικού. Ακόμη βάζουν κοντά στη φωτιά μια άσπρη πέτρα, για να περάσει η οικογένεια "άσπρη χρονιά"! Η πέτρα αυτή μένει στην ίδια θέση ως την Υπαπαντή (2 Φεβρουαρίου), οπότε μεταφέρεται στα χωράφια, για να αποτρέπει την πτώση χαλαζιού.

ΜΕΤΑΜΦΙΕΣΕΙΣ

Στην ορεινή Πιερία αναβιώνει το έθιμο των μεταμφιέσεων το οποίο από περιοχή σε περιοχή έχει διαφορετική ονομασία. Άλλοι το λένε ρογκάτσια ή ρογκατσάρια, μωμόγερους ή μπαμπαλιούρια. Οι μεταμφιεσμένοι φορούν τομάρια ζώων από λύκους ή τράγους και μάσκες, ενώ κάποιοι ντύνονται πολίτες οπλισμένοι και κάνουν ότι πολεμούν, ώστε η μία ομάδα να νικήσει την άλλη και να φύγουν τα κακά πνεύματα. Το ίδιο επιτυγχάνεται και με τον εκκωφαντικό θόρυβο που κάνουν οι κουδούνες που φορούν τα "μπαμπαλιούρια". Η ομάδα πηγαίνει από σπίτι σε σπίτι για να πει τα κάλαντα.

Στην περιοχή της Πέλλας σήμερα αναβιώνει η κόλιντα μπάμπω, όπου οι κάτοικοι συναγωνίζονται για το ποιος θα ανάψει τη μεγαλύτερη φωτιά. Οι ρίζες του εθίμου φτάνουν ως τον Ηρώδη. Την ώρα δηλαδή που ανάβουν τη φωτιά φωνάζουν "κόλιντα μπάμπω", που σημαίνει "σφάζουν γιαγιά", για να υπενθυμίσουν τη σφαγή όλων των νηπίων που διέταξε ο Ηρώδης και για να προφυλάξουν οι μανάδες τα παιδιά τους.

ΘΡΑΚΗ

Η κεντημένη"χριστόκλουρα"

Οι γυναίκες των Σαρακατσάνων στη Θράκη εξακολουθούν να ζυμώνουν και να φτιάχνουν τη "χριστόκλουρα", η οποία είναι κεντημένη. Τα κεντήματα στη "χριστόκλουρα" αναπαριστούν πρόβατα, άλογα, τη στάνη, τη στρούγκα και άλλα στοιχεία του παλαιού καθημερινού τους βίου. Τη "χριστόκλουρα" την τρώνε όλοι μαζί με μέλι περιμένοντας τη γέννηση του Χριστού.

Στο τραπέζι των Θρακιωτών ακόμη και σήμερα το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων βρίσκονται εννέα διαφορετικά τρόφιμα, που το καθένα συμβολίζει στιγμές της καθημερινότητας. Το έθιμο των μπαμουσιαραίων στο Ρήγιο της επαρχίας Διδυμοτείχου αναβιώνει τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων.

Δύο παλικάρια μεταμφιέζονται το ένα σε μπαμπουσιάρο και το άλλο σε γυναίκα του μπαμπούσιαρου. Το πρώτο φορά μια νεροκολοκύθα στο πρόσωπο με τρύπες στα μάτια και στο στόμα, προβιές προβάτων και κρεμά στη μέση κουδούνια και στη ζώνη του ένα μεγάλο μαχαίρι. Ζουρνατζήτδες ή γκαϊντατζήδες συνοδεύουν το ζευγάρι καθώς και ένα νταουλτζής. Η άγρια και χαρακτηριστική μουσική των οργανοπαιχτών ξεσηκώνει όλο το χωριό.

Οι πουρπούρς του Έβρου

Στον κύκλο των μεταμφιέσεων του Δωδεκαημέρου ανήκει το έθιμο "πουρπούρς", που αναβιώνει στον Έβρο τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων. Τα παλικάρια του χωριού μαζεύονται στο σπίτι του πουρπούρ. Από εκεί ξεκινούν όλοι μαζί και με κουδούνια και γκαρτσούνες κάνουν σαματά. Οι νοικοκυρές τους κερνούν φρούτα εποχής, κρέας και ψωμί.

Στον Έβρο επίσης αναβιώνει το έθιμο της κορτοπούλας ανήμερα των Χριστουγέννων. Ένας άντρας ντύνεται γυναίκα, κορτοπούλα, και ένας άλλος αράπης. Το ζευγάρι και η συνοδεία του δέχονται δώρα, αφού πρώτα τραγουδούν.

Η πομπή της κορτοπούλας συνοδεύεται και από άλλα άτομα, τα οποία επιδιώκουν να την αποσπάσουν από τον αράπη ή να την θωπεύσουν. Ο αράπης προσπαθεί να αποτρέψει αυτό το ενδεχόμενο με ξυλοδαρμό όσων το επιχειρήσουν.

ΠΗΓΗ