Χαρούμενα, θριαμβευτικά και ελπιδοφόρα, αλλά και κλείσιμο του Δωδεκαήμερου, που «άνοιξε» την παραμονή των Χριστουγέννων. Στα πρώτα χριστιανικά χρόνια η γιορτή αυτή κάλυπτε μαζί τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά.
Καθ'όλη τη διάρκεια του... τριημέρου των Φώτων (Αγιασμού, Θεοφάνια, Αγίου Ιωάννη) γιορτάζεται και μία υπολανθάνουσα λατρεία προς το νερό. Τα νερά θεωρούνται παντού αγιασμένα. Κανείς πια δεισιδαιμονικός φόβος από τις νύχτες και τα ξωτικά του χειμώνα.
Κατά τα Θεοφάνια φανερώθηκε η τριαδικότητα του Θεού, η Αγία Τριάδα. Λέγονται όμως και «Φώτα», γιατί κατά τα πρώτα χριστιανικά χρόνια, την παραμονή των Θεοφανίων βαπτίζονταν οι οπαδοί της νέας θρησκείας. Η αναζήτηση της καθάρσεως από τον άνθρωπο αντικατοπτρίζεται ακόμη και στις αρχαίες θρησκείες.
Αυτή τη μέρα ξεκινά και η αντίστροφη μέτρηση για τους καλικάντζαρους. Στις 5 Ιανουαρίου, παραμονή των Θεοφανίων, τα αερικά, τα παγανά, οι καλκάδες, οι γνωστοί σε όλους μας καλικάντζαροι, που έκαναν την εμφάνισή τους στον επάνω κόσμο με την αρχή του Δωδεκαήμερου, εγκαταλείπουν τις εγκόσμιες αταξίες τους και ξαναγυρίζουν στο αιώνιο έργο τους: Να κόψουν το δέντρο, που κρατάει τον κόσμο, ώστε να γκρεμιστεί και να χαθεί, για να εκδικηθούν τους ανθρώπους.
1. Κάλαντα Φώτων που λένε τα παιδιά τη παραμονή της εορτής. Από τα κάλαντα αυτά μόνο το «κάλαντο» που λέγεται στη Πάτμο θεωρείται εξ ολοκλήρου θεολογικό απαλλαγμένο από κάθε άλλη επιρροή. Αυτό αρχίζει με τη δημιουργία του κόσμου και φθάνοντας την ημέρα που ο Θεός όρισε τα ύδατα συνεχίζει με το προπατορικό αμάρτημα της Εύας και αμέσως μετά αναγγέλλει τη Βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό με μόνιμη επωδό των στίχων το «Καλή σου μέρα Αφέντη με την Κυρά».
2. H ανέλκυση του Σταυρού (το "πιάσιμο του Σταυρού") από κολυμβητές, τους Βουτηχτάδες. Αυτός που πιάνει το Σταυρό αφού πρώτα το φιλήσει το περιφέρει στις οικίες και λαμβάνει πλούσια δώρα. Χαρακτηριστική απόδοση του εθίμου αυτού έχει γίνει και από τον ελληνικό κινηματογράφο στη ταινία "Μανταλένα".
3. O Αγιασμός των οικιών από τους ιερείς,
4. Tο "Ξέπλυμα" των εικόνων και
5. O χορός των καλικάτζαρων.
Κάποιες περιοχές (κυρίως στη Μακεδονία) έχουν και τις δικές τους λατρευτικές παραδόσεις συνθέτοντας το «μωσαϊκό» του λαϊκού μας πολιτισμού:
Ραγκουτσάρια στην Καστοριά
Πρόκειται για ένα τριήμερο εκδηλώσεων καρναβαλιού, που αρχίζουν την ημέρα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και ολοκληρώνονται στις 8 Ιανουαρίου, ημέρα της Αγίας Δομινίκης. Το όνομα και η καταγωγή αυτού του εθίμου εντοπίζονται στην αρχαιότητα, από την οποία μέσω Ρώμης και Βυζαντίου μεταφέρθηκε στις μέρες μας. Είναι πολύ πιθανό το όνομα να προέρχεται από το λατινικό Rogatores = Ζητιάνοι, που εύστοχα ορίζει την ιδιότητα αυτού που συμμετέχει στην ομάδα των μεταμφιεσμένων. Υπάρχει η συνήθεια οι μεταμφιεσμένοι να ζητούν διάφορα δώρα από τα σπιτικά που επισκέπτονται σε ανταπόδοση της συνεισφοράς τους στην απομάκρυνση του κακού πνεύματος. Οι συμμετέχοντες στις εκδηλώσεις μεταμφιέζονται σε ζώα (αγελάδες, ελάφια, τράγους, καμήλες) ή άλλαζαν φύλλο (οι άνδρες μεταμφιέζονταν σε γυναίκες και οι γυναίκες σε άνδρες). Αμέσως μετά τον αγιασμό των υδάτων τα Ραγκουτσάρια θα ξεχυθούν κατά μπουλούκια στις γειτονιές της Καστοριάς, τραγουδώντας και χορεύοντας. Η τελευταία μέρα του καρναβαλιού είναι γνωστή σαν «πατερίτσα» ή «παταρίτσα» καθώς μετά την κορύφωση του γλεντιού οι Καστοριανοί τοποθετούσαν τις στολές τους στο πατάρι για την επόμενη χρονιά.
Σιάτιστα
Τα «Φώτα», μόλις ακουστεί στις εκκλησιές της Σιάτιστας το «εν Ιορδάνη βαπτιζομένου Σου Κύριε», οι ναοί δονούνται από το εκκωφαντικό «Κύριε Ελέησον». Λίγο αργότερα, αφού τελειώσει η εκκλησία, οι «πνιχτάδες», όπως λέγονται οι επίτροποι που «πνίγουν» το σταυρό στο αγίασμα , γυρνούν στα σπίτια κρατώντας ένα κουδούνι και μοιράζοντας γλυκιά πίτα. Μέσα στην πίτα υπάρχει ένα φλουρί και όποιος το τύχει, θα έχει την τιμή να φτιάξει την πίτα για την επόμενη χρονιά. Αυτό είναι το έθιμο του «Κυριαλέησον», που αναβιώνει κάθε χρόνο, στην περιοχή της Σιάτιστας, κατά την τελετή του αγιασμού των υδάτων. Το γλέντι, όμως, στη Σιάτιστα έχει ήδη αρχίσει από την προηγούμενη μέρα. Όπως λέει ο λαογράφος, Γιώργος Μπόντας, την παραμονή των Θεοφανίων όλοι οι μεταμφιεσμένοι μετέχουν στα ολονύκτια γλέντια που γίνονται στα σπίτια και στο κέντρο της πόλης.
Τα «Μπουμπουσιάρια», όπως λέγονται οι ομάδες των μασκαρεμένων, ξεχύνονται στους δρόμους και τραγουδούν το «Αγιο Βασιλιάτικο» τραγούδι, συνοδεία σκόρπιου και πηδηχτού χορού:
«Τι χα γω και σ΄ αγαπούσαν και δεν κάθουμαν καλά,
Να χου ζάλη στο κεφάλι, δύο μαχαίρια στην καρδιά.
Κίνησα να ’ρθω το βράδυ, με πιάσε ψιλή βροχή
Το Θεό παρακαλούσα για να σε βρω μοναχή
Ας ερχόσουνα βρε ψεύτη και ας γινόσουνα παπί
Είχα ρούχα να σ’ αλλάξω πάπλωμα να σκεπαστείς
και κορμάκι να αγκαλιάσεις ώσπου να αποκοιμηθείς».
Το γλέντι συνεχίζεται και το κέφι που φέρνει το σιατιστινό κρασί, φτιάχνει ακόμη περισσότερο τη διάθεση των συγκεντρωμένων που τραγουδούν:
«Μόπλιξεν η μάνα μου κόκκινα τσιράπια
για να βγαίνω το πρωί να κατουρώ στα αγκάθια.
Μόπλιξεν η μάνα μου κόκκινη φανέλα
για να βγαίνω το πρωί να παίρνω τον αέρα».
Το έθιμο «Μπουμπουσιάρια» προέρχεται από παραφθορά του ονόματος «Έμπουσα». Ήταν ένα φανταστικό τέρας, με πόδια γαϊδάρου, που άλλαζε μορφή και τρόμαζε τα μικρά παιδιά. Πρόκειται για μια γιορτή μεταμφιέσεων, που έχει τις ρίζες της στη διονυσιακή λατρεία. Άλλωστε, η λέξη «μπουμπουσιάρια», που περιγράφει τους μεταμφιεσμένους, πηγάζει από τη θρακοφρυγική λέξη «μπασάρα», όπως ονόμαζαν τότε τους χιτώνες που φορούσαν οι βάκχες στη Θράκη. Στην έννοια αυτή δεν περιλαμβάνεται μόνο η μεταμφίεση, αλλά και η διάθεση, η ευθυμία, η όρεξη για χορό, καθώς η όλη γιορτή είναι αφιερωμένη στο πνεύμα, την ξενοιασιά και τον αθώο αυθορμητισμό», σημειώνει χαρακτηριστικά ο κ. Μπόντας. Η γιορτή κορυφώνεται με την παρέλαση των μεταμφιεσμένων ομάδων, το μεσημέρι των Θεοφανίων, στο κέντρο της Σιάτιστας. Η μεταμφίεση σατιρίζει πάντα καλοπροαίρετα την επικαιρότητα ή δημόσια πρόσωπα και καταστάσεις, προκαλώντας άφθονο γέλιο. Οι καλύτερες μεταμφιέσεις ατόμων ή ομάδων βραβεύονται, μάλιστα, από το Δήμο.
Φωταράδες, Καμήλα και Φουταροί στη Χαλκιδική
Το έθιμο των Φωταράδων, που ξεκινά την παραμονή των Φώτων, αναβιώνει στο Παλαιόκαστρο Χαλκιδικής. Μία ομάδα καλαντιστών εκλέγει το "βασιλιά" της και όλοι μαζί πηγαίνουν στην εκκλησία του χωριού. Εκεί ο "βασιλιάς" κάνει τρεις μετάνοιες μπροστά στην εικόνα του αγίου Αθανασίου ζητώντας την ευχή του. Αμέσως μετά χτυπά η καμπάνα και η ομάδα ξεκινά. Περιφέρεται νυχτιάτικα τραγουδώντας τα τοπικά κάλαντα τα οποία καταλήγουν σε ευχές ξεχωριστές για το κάθε μέλος της οικογένειας.
Ανήμερα Φώτων ο "βασιλιάς" ντυμένος με τσομπάνικη κάπα (ταλαγάνι) και οι «Φωταράδες» δηλαδή η φρουρά του βασιλιά, ντυμένοι με την τοπική ενδυμασία κρατώντας μεγάλα ξύλινα σπαθιά, χορεύουν στην πλατεία του χωριού έναν κυκλικό χορό. Στο κέντρο του χορού είναι καρφωμένο ένα ξύλο όπου είναι δεμένο ένα λουκάνικο. Το λουκάνικο φυλάει ένας φουστανελάς κρατώντας ένα μεγάλο δεκανίκι. Ο κόσμος γύρω προσπαθεί να σπάσει το χορό για να πάρει το λουκάνικο, αλλά απωθείται από τα ξύλινα σπαθιά της ομάδας. Οποιος ξεχνιέται δέχεται στην πλάτη στο σπαθί του "βασιλιά". Κάποιος επιτήδειος όμως σπάζει πρώτος τον κλοιό και κλέβει το λουκάνικο, οπότε η φρουρά ντροπιασμένη καταθέτει τα σπαθιά ενώ ο κόσμος χαρούμενος για την ταπείνωση του σκληρού "βασιλιά" πιάνει το χορό.
Στη Γαλάτιστα, αμέσως μετά τον αγιασμό των υδάτων θα στολίσουν την Καμήλα. Κάτω από το ομοίωμα της Καμήλας κρύβονται έξι άνδρες, οι οποίοι τραγουδούν, κουνώντας τα κουδούνια που φέρουν στο λαιμό τους. Της Καμήλας προηγούνται με τη συνοδεία οργάνων οι Τζαμαλαροί, οι οποίοι κρατώντας το φλάμπουρο, χορεύουν και ξεσηκώνουν το χωριό. Η γιορτή της Καμήλας ολοκληρώνεται στις 7 Ιανουαρίου με την τέλεση ενός εικονικού γάμου, στον οποίο όλους τους ρόλους αναλαμβάνουν άνδρες.
Στον Αγιο Πρόδρομο πρωταγωνιστές των εκδηλώσεων θα είναι οι Φουταροί. Την παραμονή των Φώτων οι νεαροί άνδρες λένε τα κάλαντα σε όλα τα σπίτια του χωριού παίρνοντας ως αντάλλαγμα κρέας, λουκάνικα και χρήματα. Ανήμερα του Αϊ Γιαννιού στην πλατεία του χωριού, χορεύουν οι Φουταροί. Στα διαλείμματα του χορού τρέχουν να πάρουν από ένα ρόπαλο. Μπαίνουν και πάλι στη σειρά τους και αρχίζουν και πάλι να χορεύουν. Όταν πια ο ρυθμός της μουσικής γίνει εξαντλητικά γρήγορος, οι Φουταροί θα πετάξουν τα ρόπαλα ψηλά και θα σφυρίξουν με όλη τους τη δύναμη. Το σφύριγμά τους θα σηματοδοτήσει και τη λήξη του δωδεκαημέρου.
Αράπηδες στη Καβάλα και τη Δράμα
Στη Νικήσιανη Καβάλας αναβιώνει το έθιμο των Αράπηδων: Με όψη άγρια και επιβλητική και με προβιές ζώων να καλύπτουν όλο το σώμα τους, οι Αράπηδες ζωσμένοι με κουδούνια δημιουργούν εκκωφαντικό θόρυβο. Σύμφωνα με τις τοπικές δοξασίες, οι Αράπηδες ήταν οι πολεμιστές του χρυσοφόρου Παγγαίου, οι οποίοι συνέβαλαν τα μέγιστα στην επιτυχία εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου στα βάθη της Ασίας, όταν με τους αλαλαγμούς τους έτρεψαν σε φυγή τους ελέφαντες ενός Ινδού αρχηγού.
Το έθιμο των Αράπηδων αναβιώνει ακόμη στα χωριά της Δράμας, Μοναστηράκι, Ξηροπόταμος, Πετρούσα, Καλή Βρύση και Βώλακας.
Τζαμαλάρια στην Αρνισσα Πέλλας Επίκεντρο του εθίμου είναι ο γάμος. Στο δρώμενο πρωταγωνιστεί η νύφη, την οποία υποδύεται ένα αγόρι, κάποιοι προσπαθούν να σώσουν από ένα ζιζάνιο που είναι το δεύτερο κεντρικό πρόσωπο. Τη νύφη συνοδεύουν δύο καπεταναίοι που προσπαθούν να την προστατεύσουν από τον Μπούμπαρ.
Προδρομίτες στην Πιερία
Το έθιμο των Προδρομιτών, προέρχεται από την ιδιαίτερη πατρίδα των Καταφυγιωτών που ζουν στην Κατερίνη και ανάγεται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Τα παλικάρια της εποχής εκείνης συναγωνίζονταν ποιος θα ντυθεί καλύτερα για να γίνει Προδρομίτης. Ξεκινούσαν το πρωί από την εκκλησία του χωριού και, αφού έπαιρναν την ευλογία του παπά, συνέχιζαν μέσα στις γειτονιές του Καταφυγίου τραγουδώντας προδρομίτικα τραγούδια.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
Έθιμα
Ως κύρια έθιμα (ελληνικά) των Θεοφανίων θεωρούνται τα:
1. Κάλαντα Φώτων που λένε τα παιδιά τη παραμονή της εορτής. Από τα κάλαντα αυτά μόνο το «κάλαντο» που λέγεται στη Πάτμο θεωρείται εξ ολοκλήρου θεολογικό απαλλαγμένο από κάθε άλλη επιρροή. Αυτό αρχίζει με τη δημιουργία του κόσμου και φθάνοντας την ημέρα που ο Θεός όρισε τα ύδατα συνεχίζει με το προπατορικό αμάρτημα της Εύας και αμέσως μετά αναγγέλλει τη Βάπτιση του Ιησού στον Ιορδάνη ποταμό με μόνιμη επωδό των στίχων το «Καλή σου μέρα Αφέντη με την Κυρά».
2. H ανέλκυση του Σταυρού (το "πιάσιμο του Σταυρού") από κολυμβητές, τους Βουτηχτάδες. Αυτός που πιάνει το Σταυρό αφού πρώτα το φιλήσει το περιφέρει στις οικίες και λαμβάνει πλούσια δώρα. Χαρακτηριστική απόδοση του εθίμου αυτού έχει γίνει και από τον ελληνικό κινηματογράφο στη ταινία "Μανταλένα".
3. O Αγιασμός των οικιών από τους ιερείς,
4. Tο "Ξέπλυμα" των εικόνων και
5. O χορός των καλικάτζαρων.
Κάποιες περιοχές (κυρίως στη Μακεδονία) έχουν και τις δικές τους λατρευτικές παραδόσεις συνθέτοντας το «μωσαϊκό» του λαϊκού μας πολιτισμού:
Ραγκουτσάρια στην Καστοριά
Πρόκειται για ένα τριήμερο εκδηλώσεων καρναβαλιού, που αρχίζουν την ημέρα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και ολοκληρώνονται στις 8 Ιανουαρίου, ημέρα της Αγίας Δομινίκης. Το όνομα και η καταγωγή αυτού του εθίμου εντοπίζονται στην αρχαιότητα, από την οποία μέσω Ρώμης και Βυζαντίου μεταφέρθηκε στις μέρες μας. Είναι πολύ πιθανό το όνομα να προέρχεται από το λατινικό Rogatores = Ζητιάνοι, που εύστοχα ορίζει την ιδιότητα αυτού που συμμετέχει στην ομάδα των μεταμφιεσμένων. Υπάρχει η συνήθεια οι μεταμφιεσμένοι να ζητούν διάφορα δώρα από τα σπιτικά που επισκέπτονται σε ανταπόδοση της συνεισφοράς τους στην απομάκρυνση του κακού πνεύματος. Οι συμμετέχοντες στις εκδηλώσεις μεταμφιέζονται σε ζώα (αγελάδες, ελάφια, τράγους, καμήλες) ή άλλαζαν φύλλο (οι άνδρες μεταμφιέζονταν σε γυναίκες και οι γυναίκες σε άνδρες). Αμέσως μετά τον αγιασμό των υδάτων τα Ραγκουτσάρια θα ξεχυθούν κατά μπουλούκια στις γειτονιές της Καστοριάς, τραγουδώντας και χορεύοντας. Η τελευταία μέρα του καρναβαλιού είναι γνωστή σαν «πατερίτσα» ή «παταρίτσα» καθώς μετά την κορύφωση του γλεντιού οι Καστοριανοί τοποθετούσαν τις στολές τους στο πατάρι για την επόμενη χρονιά.
Τα «Φώτα», μόλις ακουστεί στις εκκλησιές της Σιάτιστας το «εν Ιορδάνη βαπτιζομένου Σου Κύριε», οι ναοί δονούνται από το εκκωφαντικό «Κύριε Ελέησον». Λίγο αργότερα, αφού τελειώσει η εκκλησία, οι «πνιχτάδες», όπως λέγονται οι επίτροποι που «πνίγουν» το σταυρό στο αγίασμα , γυρνούν στα σπίτια κρατώντας ένα κουδούνι και μοιράζοντας γλυκιά πίτα. Μέσα στην πίτα υπάρχει ένα φλουρί και όποιος το τύχει, θα έχει την τιμή να φτιάξει την πίτα για την επόμενη χρονιά. Αυτό είναι το έθιμο του «Κυριαλέησον», που αναβιώνει κάθε χρόνο, στην περιοχή της Σιάτιστας, κατά την τελετή του αγιασμού των υδάτων. Το γλέντι, όμως, στη Σιάτιστα έχει ήδη αρχίσει από την προηγούμενη μέρα. Όπως λέει ο λαογράφος, Γιώργος Μπόντας, την παραμονή των Θεοφανίων όλοι οι μεταμφιεσμένοι μετέχουν στα ολονύκτια γλέντια που γίνονται στα σπίτια και στο κέντρο της πόλης.
Τα «Μπουμπουσιάρια», όπως λέγονται οι ομάδες των μασκαρεμένων, ξεχύνονται στους δρόμους και τραγουδούν το «Αγιο Βασιλιάτικο» τραγούδι, συνοδεία σκόρπιου και πηδηχτού χορού:
«Τι χα γω και σ΄ αγαπούσαν και δεν κάθουμαν καλά,
Να χου ζάλη στο κεφάλι, δύο μαχαίρια στην καρδιά.
Κίνησα να ’ρθω το βράδυ, με πιάσε ψιλή βροχή
Το Θεό παρακαλούσα για να σε βρω μοναχή
Ας ερχόσουνα βρε ψεύτη και ας γινόσουνα παπί
Είχα ρούχα να σ’ αλλάξω πάπλωμα να σκεπαστείς
και κορμάκι να αγκαλιάσεις ώσπου να αποκοιμηθείς».
Το γλέντι συνεχίζεται και το κέφι που φέρνει το σιατιστινό κρασί, φτιάχνει ακόμη περισσότερο τη διάθεση των συγκεντρωμένων που τραγουδούν:
«Μόπλιξεν η μάνα μου κόκκινα τσιράπια
για να βγαίνω το πρωί να κατουρώ στα αγκάθια.
Μόπλιξεν η μάνα μου κόκκινη φανέλα
για να βγαίνω το πρωί να παίρνω τον αέρα».
Το έθιμο «Μπουμπουσιάρια» προέρχεται από παραφθορά του ονόματος «Έμπουσα». Ήταν ένα φανταστικό τέρας, με πόδια γαϊδάρου, που άλλαζε μορφή και τρόμαζε τα μικρά παιδιά. Πρόκειται για μια γιορτή μεταμφιέσεων, που έχει τις ρίζες της στη διονυσιακή λατρεία. Άλλωστε, η λέξη «μπουμπουσιάρια», που περιγράφει τους μεταμφιεσμένους, πηγάζει από τη θρακοφρυγική λέξη «μπασάρα», όπως ονόμαζαν τότε τους χιτώνες που φορούσαν οι βάκχες στη Θράκη. Στην έννοια αυτή δεν περιλαμβάνεται μόνο η μεταμφίεση, αλλά και η διάθεση, η ευθυμία, η όρεξη για χορό, καθώς η όλη γιορτή είναι αφιερωμένη στο πνεύμα, την ξενοιασιά και τον αθώο αυθορμητισμό», σημειώνει χαρακτηριστικά ο κ. Μπόντας. Η γιορτή κορυφώνεται με την παρέλαση των μεταμφιεσμένων ομάδων, το μεσημέρι των Θεοφανίων, στο κέντρο της Σιάτιστας. Η μεταμφίεση σατιρίζει πάντα καλοπροαίρετα την επικαιρότητα ή δημόσια πρόσωπα και καταστάσεις, προκαλώντας άφθονο γέλιο. Οι καλύτερες μεταμφιέσεις ατόμων ή ομάδων βραβεύονται, μάλιστα, από το Δήμο.
Το έθιμο των Φωταράδων, που ξεκινά την παραμονή των Φώτων, αναβιώνει στο Παλαιόκαστρο Χαλκιδικής. Μία ομάδα καλαντιστών εκλέγει το "βασιλιά" της και όλοι μαζί πηγαίνουν στην εκκλησία του χωριού. Εκεί ο "βασιλιάς" κάνει τρεις μετάνοιες μπροστά στην εικόνα του αγίου Αθανασίου ζητώντας την ευχή του. Αμέσως μετά χτυπά η καμπάνα και η ομάδα ξεκινά. Περιφέρεται νυχτιάτικα τραγουδώντας τα τοπικά κάλαντα τα οποία καταλήγουν σε ευχές ξεχωριστές για το κάθε μέλος της οικογένειας.
Ανήμερα Φώτων ο "βασιλιάς" ντυμένος με τσομπάνικη κάπα (ταλαγάνι) και οι «Φωταράδες» δηλαδή η φρουρά του βασιλιά, ντυμένοι με την τοπική ενδυμασία κρατώντας μεγάλα ξύλινα σπαθιά, χορεύουν στην πλατεία του χωριού έναν κυκλικό χορό. Στο κέντρο του χορού είναι καρφωμένο ένα ξύλο όπου είναι δεμένο ένα λουκάνικο. Το λουκάνικο φυλάει ένας φουστανελάς κρατώντας ένα μεγάλο δεκανίκι. Ο κόσμος γύρω προσπαθεί να σπάσει το χορό για να πάρει το λουκάνικο, αλλά απωθείται από τα ξύλινα σπαθιά της ομάδας. Οποιος ξεχνιέται δέχεται στην πλάτη στο σπαθί του "βασιλιά". Κάποιος επιτήδειος όμως σπάζει πρώτος τον κλοιό και κλέβει το λουκάνικο, οπότε η φρουρά ντροπιασμένη καταθέτει τα σπαθιά ενώ ο κόσμος χαρούμενος για την ταπείνωση του σκληρού "βασιλιά" πιάνει το χορό.
Στη Γαλάτιστα, αμέσως μετά τον αγιασμό των υδάτων θα στολίσουν την Καμήλα. Κάτω από το ομοίωμα της Καμήλας κρύβονται έξι άνδρες, οι οποίοι τραγουδούν, κουνώντας τα κουδούνια που φέρουν στο λαιμό τους. Της Καμήλας προηγούνται με τη συνοδεία οργάνων οι Τζαμαλαροί, οι οποίοι κρατώντας το φλάμπουρο, χορεύουν και ξεσηκώνουν το χωριό. Η γιορτή της Καμήλας ολοκληρώνεται στις 7 Ιανουαρίου με την τέλεση ενός εικονικού γάμου, στον οποίο όλους τους ρόλους αναλαμβάνουν άνδρες.
Στον Αγιο Πρόδρομο πρωταγωνιστές των εκδηλώσεων θα είναι οι Φουταροί. Την παραμονή των Φώτων οι νεαροί άνδρες λένε τα κάλαντα σε όλα τα σπίτια του χωριού παίρνοντας ως αντάλλαγμα κρέας, λουκάνικα και χρήματα. Ανήμερα του Αϊ Γιαννιού στην πλατεία του χωριού, χορεύουν οι Φουταροί. Στα διαλείμματα του χορού τρέχουν να πάρουν από ένα ρόπαλο. Μπαίνουν και πάλι στη σειρά τους και αρχίζουν και πάλι να χορεύουν. Όταν πια ο ρυθμός της μουσικής γίνει εξαντλητικά γρήγορος, οι Φουταροί θα πετάξουν τα ρόπαλα ψηλά και θα σφυρίξουν με όλη τους τη δύναμη. Το σφύριγμά τους θα σηματοδοτήσει και τη λήξη του δωδεκαημέρου.
Αράπηδες στη Καβάλα και τη Δράμα
Στη Νικήσιανη Καβάλας αναβιώνει το έθιμο των Αράπηδων: Με όψη άγρια και επιβλητική και με προβιές ζώων να καλύπτουν όλο το σώμα τους, οι Αράπηδες ζωσμένοι με κουδούνια δημιουργούν εκκωφαντικό θόρυβο. Σύμφωνα με τις τοπικές δοξασίες, οι Αράπηδες ήταν οι πολεμιστές του χρυσοφόρου Παγγαίου, οι οποίοι συνέβαλαν τα μέγιστα στην επιτυχία εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου στα βάθη της Ασίας, όταν με τους αλαλαγμούς τους έτρεψαν σε φυγή τους ελέφαντες ενός Ινδού αρχηγού.
Το έθιμο των Αράπηδων αναβιώνει ακόμη στα χωριά της Δράμας, Μοναστηράκι, Ξηροπόταμος, Πετρούσα, Καλή Βρύση και Βώλακας.
Τζαμαλάρια στην Αρνισσα Πέλλας Επίκεντρο του εθίμου είναι ο γάμος. Στο δρώμενο πρωταγωνιστεί η νύφη, την οποία υποδύεται ένα αγόρι, κάποιοι προσπαθούν να σώσουν από ένα ζιζάνιο που είναι το δεύτερο κεντρικό πρόσωπο. Τη νύφη συνοδεύουν δύο καπεταναίοι που προσπαθούν να την προστατεύσουν από τον Μπούμπαρ.
Προδρομίτες στην Πιερία
Το έθιμο των Προδρομιτών, προέρχεται από την ιδιαίτερη πατρίδα των Καταφυγιωτών που ζουν στην Κατερίνη και ανάγεται στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Τα παλικάρια της εποχής εκείνης συναγωνίζονταν ποιος θα ντυθεί καλύτερα για να γίνει Προδρομίτης. Ξεκινούσαν το πρωί από την εκκλησία του χωριού και, αφού έπαιρναν την ευλογία του παπά, συνέχιζαν μέσα στις γειτονιές του Καταφυγίου τραγουδώντας προδρομίτικα τραγούδια.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου