Η διαθήκη που άναψε φωτιές - Διαμάχη για τα δικαιώματα του έργου του Νίκου Καζαντζάκη

Σε ποιον «ανήκουν» τελικά τα πνευµατικά δικαιώµατα του παγκόσµιας ακτινοβολίας έργου του Νίκου Καζαντζάκη; Ο Άρειος Πάγος..
έδωσε απάντηση, δικαιώνοντας τον θετό γιο της Ελένης Καζαντζάκη, Πάτροκλο Σταύρου, ο οποίος διατηρεί και τις Εκδόσεις Καζαντζάκη. Έκλεισε έτσι ένα κεφάλαιο µε κόντρες που έχουν γράψει ιστορία χρόνια τώρα, ενώ στο µεταξύ τα έργα πουλάνε πάνω από 25.000 αντίτυπα ετησίως.
Τα τελευταία χρόνιατης ζωής του, οΝίκος Καζαντζάκης τα πέρασε στηγαλλική πόλη Αντίµπ. Την αρχαία ελληνική αποικία Αντίπολη, µια καλοδιατηρηµένη λουτρόπολη της Γαλλικής Ριβιέρας, ανάµεσα στη Νίκαια και τις Κάννες.
Εκεί έγραψε και την ιδιόχειρη διαθήκη του, στις 12 Απριλίου 1956: «Καταλείπω την κινητήν και ακίνητονπεριουσίαν µου και άπαντα τα δικαιώµατά µου εκ της εκδόσεως των έργων µου, τόσον εν Ελλάδι όσον και εν τη αλλοδαπή, ειςτην σύζυγόν µου Ελένην το γένος Κωνσταντίνου Σαµίου. Η σύζυγός µου θα είναι ελευθέρα να διαχειρίζεται κατά βούλησιν ταάνω περιουσιακά στοιχεία µου, διαπραγµατευόµενη τας εκδόσεις και µεταφράσεις και διασκευάς του έργου µου µετους εκδότας, τους cineastes κ.λπ.
Παραγγέλλω όµως ειςαυτήν όπως µεριµνήση να περιέλθουν τα βιβλία µου και ό,τι άλλο ήθελε κρίνει προσωπικά µου ενθύµια, όπως χειρόγραφα, εικόνες, το χρυσό µου δαχτυλίδι, το stylo µου, bibelots κ.λπ. εις το ενδεχοµένως ιδρυθησόµενον εν Ηρακλείω Κρήτης, και, ει δυνατόν, εντός της πατρικής µου οικίας “ΣΠΙΤΙ ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ”, καλλωπίζουσα και προικοδοτούσα αυτό.
Μετά τον θάνατον της συζύγου µου η εναποµένουσα περιουσία µου να περιέλθει εις τους φυσικούς µου κληρονόµους».
Ο Καζαντζάκηςπέθανε ενάµισηχρόνο µετά τη σύνταξη της διαθήκης. Ωστόσο, η τελευταία φράση της οδήγησε, σχεδόν πενήντα χρόνια µετά, σε επτάχρονη δικαστική διαµάχη για τα πνευµατικά δικαιώµατα του έργου του. Ενός έργου που, ακόµη και σήµερα, είναι ό,τι πιο αναγνωρίσιµο διαθέτει διεθνώς η ελληνική πρόζα.
Η διαµάχη πυροδοτήθηκε αµέσως µετά τον θάνατο της Ελένης Καζαντζάκη, στις 18Φεβρουαρίου 2004 –ήταν 101 ετών. Φυσικοί κληρονόµοι του Νίκου Καζαντζάκηδεν ήταν άλλοι από τους κατιόντες, παιδιά και εγγόνιατης αδελφής του Αναστασίας Σακλαµπάνη. Ποιος δεν είναι φυσικός κληρονόµος; Μα ο Πάτροκλος Σταύρου, θετός γιος της ΕλένηςΚαζαντζάκη, ο οποίος διαχειριζόταν ήδηαπό το 1971 τις Εκδόσεις Καζαντζάκη για λογαριασµό της Ελένης και συνέχισε να τις διαχειρίζεται και µετά τον θάνατό της.
Ο κύπριος φιλόλογος και πολιτικός, στενός συνεργάτης – υφυπουργός παρά τω Προέδρω – του Μακαρίου, είχε συνδεθεί φιλικά µε την Ελένη, ηοποία επισκεπτόταν συστηµατικά την Κύπροαπό τα χρόνια της χούντας. Μάλιστα το 1973 η Ελένη βάφτισε στη Λευκωσία την κόρη του Πάτροκλου Σταύρου, δίνοντάς της το όνοµα του Καζαντζάκη – η Νίκη Σταύρουδουλεύει σήµερα στιςΕκδόσεις Καζαντζάκη – και το µυστήριο τέλεσε ο ίδιος ο Μακάριος, παρόντος του Οδυσσέα Ελύτη. Η Ελένη κατέληξε να υιοθετήσει τον Πάτροκλο Σταύρουτο 1982 και 13 χρόνιααργότερα τουµεταβίβασετις Εκδόσεις µε γονική παροχή.
Από τις τρεις γραµµές κληρονόµων της Αναστασίας Σακλαµπάνη, στην περιπέτεια της διεκδίκησης των πνευµατικών δικαιωµάτων µπήκε η µία. Πρόκειται γιατις δύο κόρες του Σοφοκλή Σακλαµπάνη, γιου τηςΑναστασίας, οι οποίες µάλιστα ζουν στο εξωτερικό: η Θεοδώρα, σύζυγος του γνωστού κριτικού λογοτεχνίας και ιδρυτή του περιοδικού «L’ Atelier du Roman» ΛάκηΠρογκίδη, ζει στο Παρίσι. Η Αναστασία, σύζυγος Νικολάου Τσουχνικά, ζει στο Μόναχο.
Με απόφαση του Αρείου Πάγου, µόνος δικαιούχος των πνευµατικών δικαιωµάτων είναι ο Πάτροκλος Σταύρου


Μανώλης Πιµπλής