Υπήρξε κρυφό σχολειό; Ο μύθος και η ιστορική αλήθεια

Οι ημέρες της εθνικής επετείου είναι πάντοτε οι ημέρες του πιο οργιώδους φωταδισμού: οι ημέρες όπου θεοί και δαίμονες..
ενσκήπτουν για να μας διαβεβαιώσουν πως «τα πράγματα δεν είναι όπως τα νομίζουμε, όπως μας τα μάθανε»: η παλέττα έχει μια εκπληκτική ποικιλία, από το ότι οι επαναστάτες ήταν κοινοί απατεώνες, φαύλοι και κυρίως και κατ’ εξοχήν ένοχοι εθνοκαθάρσεων, εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, το ότι δεν υπήρχε 25^η Μαρτίου και κρυφό σχολειό (διότι η οθωμανική διοίκηση σάρκωνε… κορυφώματα ανθρωπισμού και ανεκτικότητας) μέχρι το ότι δεν υφίστατο καμμία αντίληψη ελληνικής συλλογικότητας, ελληνικού έθνους, πριν από την επαναστατική περίοδο, αλλά ότι αυτή η αντίληψη ήρθε ως εισαγόμενη. Τέτοιες μέρες, η «αποδόμηση» κλίνεται σε όλες τις πτώσεις.
Βέβαια, συχνά οι αυτουργοί βυθίζονται στις ίδιες τους τις αντιφάσεις, με τον Τατσόπουλο της σειράς «1821» να δηλώνει με σαφήνεια πως «δεν υπήρξε φυσικά κρυφό σχολειό γιατί δεν υπήρχε ανάγκη γι’ αυτό» αλλά τον Βερέμη της ίδιας σειράς να δηλώνει αργότερα πως «κρυφό σχολειό υπήρξε σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους και γεωγραφικές περιοχές». Ή, στα πλαίσια της «απομάγευσης» της ημερομηνίας της 25^ης Μαρτίου, η διαβόητη κ. Κουλούρη του Joint History Project να ομολογεί πως «η ημερομηνία της 25^ης Μαρτίου είχε προεπιλεγεί συνειδητά από τους επαναστάτες».
Το πρόβλημα είναι πως σε όλην αυτήν την αναθεωρητική διάθεση προτάσσεται η απεριόριστη αυθεντία της ορθής επιστημονικής έρευνας: η μόνιμη επωδός είναι πως «αυτά που γνωρίζατε ήταν ιδιοτελείς μύθοι κοινωνικής συνοχής, τώρα που ωριμάζουμε ήρθε η ώρα να την αντικαταστήσουμε με την επιστημονική και ιστορική αλήθεια, η οποία είναι αυτή που θα σας πούμε εμείς». Τί γίνεται όμως όταν αποδεικνύεται ότι τα «νέα θέσφατα» έχουν τόση σχέση με την ορθή επιστημονική μέθοδο και την ιστορική αλήθεια όση ο φάντης με το ρετσινόλαδο; Όταν φανερώνεται πως αποτελούν απλώς θέσεις υπαγορευόμενες από ιδεολογικές τοποθετήσεις, ερήμην οποιασδήποτε ιστορίας ή επιστήμης;
Σε αυτό το άρθρο θα υπογραμμίσουμε την αναγκαιότητα να «απομαγευθεί» ο διαδεδομένος μύθος ότι –δεν- υπήρχε κρυφό σχολειό και να αντικατασταθεί από την ιστορική αλήθεια και την επιστημονική μέθοδο της παραπομπής στις πρωτότυπες πηγές της εποχής, οι οποίες επιβεβαιώνουν την παρουσία του. Κύριε Βερέμη, κύριε Τατσόπουλε, κυρία Ρεπούση, πρέπει επιτέλους να σταματήσουμε να ζούμε με μύθους, όσο κι αν αυτοί μας ηρεμούν ή μας ικανοποιούν – είναι συνάρτηση συλλογικής ωριμότητας και στοιχειώδους σεβασμού στην επιστημονική μέθοδο.
Σημειώνουμε εδώ ότι αποστρεφόμαστε όσους προτάσσουν την «επιστημονικότητα» για να προωθήσουν επιστημονικώς απαράδεκτες ιδεολογικές θέσεις, όμως σεβόμαστε απεριόριστα όσους είναι σαφείς και ξεκάθαροι ως προς τους σκοπούς τους, τα κίνητρα και τις μεθοδεύσεις τους και δεν υποκρίνονται χρησιμοποιώντας τέτοιους φερετζέδες: ας πούμε, η εφημερίδα «Αυγή», επίσημο κομματικό όργανο, καθιστά σαφές ότι ο άξονας των ιστορικών της αναζητήσεών της είναι πρωτίστως το να βρίσκεται στον αντίποδα της κρατικής παιδείας, του κυρίαρχου λόγου και του εθνωφελούς (όχι το να ανακαλύψει την ιστορική αλήθεια, αλλά να βρίσκεται σκοπίμως σε αντίθεση με τον κυρίαρχο λόγο, είτε αυτός είναι ψευδής είτε έγκυρος): «η νοητή γραμμή που συνδέει τα δεκάδες κείμενα που προηγήθηκαν των σημερινών, βρίσκεται σκοπίμως σε αντίθεση με μια εικόνα περί της επανάστασης, πλασμένη από σχολικά αναγνώσματα και τον κυρίαρχο λόγο. Μια νοητή γραμμή η οποία εμμένει ακριβώς πέρα από την εθνωφελή ρητορική, περί ηρώων κι ενδόξων μαχών σε μια μεγεθυμένη κι αποκομμένη στιγμή». Η ιδεολογική θέση ότι η Επανάσταση δεν έγινε για εθνικούς, αλλά για ταξικούς και οικονομικούς λόγους, εκφράζεται σαφέστατα, χωρίς περικοκλάδες και περιστροφές: ο ένοπλος της Επανάστασης είναι «προϊόν των οικονομικών προοπτικών που αυτή δημιουργούσε και των δυνατοτήτων που έδινε για την αναπαραγωγή της εξουσίας του παλιού κόσμου στο επαναστατικό σύμπαν. Στην οικονομική επιχείρηση λοιπόν του «ξεσηκωμού» μπήκαν οι ντόπιες αυθεντίες, οι καπεταναίοι, αυτοί που είχαν «το κεμέρι τους γιομάτο» ώστε να στρατολογούν και να πληρώνουν ανθρώπους». Αυτό, ναι, το σέβομαι: όχι προπετάσματα καπνού περί «επιστημονικότητας» και ιστορικής αλήθειας, αλλά ξεκάθαρα πράγματα: αυτή είναι η ιδεολογική μας θέση εδώ στην «Αυγή», αυτήν την ιστορική εκδοχή υπαγορεύει η ιδεολογική μας θέση, την εκθέτουμε, το ξεκαθαρίζουμε και δεν κοροϊδεύουμε κανέναν. Σταράτα πράγματα.
Δεν ισχύουν όμως τα ίδια για την συνήθη ρητορική περί κρυφού σχολειού, η οποία είναι τόσο διαδεδομένη, ώστε πλέον η «πολιτική ορθότητα» επιβάλλει να αρνείται κανείς σώνει και ντε την ύπαρξή του. Εδώ παίζεται αδιαλείπτως το βιολί της «επιστημονικότητας». Το κυρίως επιχείρημα είναι ότι η κεντρική οθωμανική διοίκηση της Κωνσταντινούπολης δεν μοιάζει να εξέδωσε κάποια γενική απαγόρευση της εκπαίδευσης ή της λατρείας – παρατήρηση που «κουμπώνει» με την βεβαιότητα ότι τους Οθωμανούς τους ενδιέφερε σχεδόν αποκλειστικά η φορολόγηση των υποδούλων. Ενώ υπήρξαν επισήμως και σχολεία των υποδούλων, όπως η «Μεγάλη του Γένους Σχολή». (Αγνοούν συνειδητά ότι τα περιθώρια αυθαιρεσίας κάθε Τούρκου τοπάρχη, πασά, μπέη κλπ. προσέγγιζαν το άπειρο.) Με βάση αυτήν την επωδό γράφτηκαν ποταμοί άρθρων, εξεδόθησαν βιβλία, στήθηκαν εκπομπές, με ετερο-αλληλο-αναφορές και κοινό χαρακτηριστικό την πολύ περιορισμένη χρήση πρωτότυπων πηγών (όπως στην περίπτωση του βιβλίου του Άλκη Αγγέλου, «Κρυφό Σχολειό – Το Χρονικό ενός Μύθου», όπου οι πρωτότυπες πηγές μετριούνται στα δάχτυλα του ενός χεριού – αυτό δεν το εμπόδισε να συμπεριληφθεί στην πολύτομη «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους»).
Μέχρι που συμβαίνει το απροσδόκητο, αυτό που κανείς δεν ανέμενε. Από τις «Εναλλακτικές Εκδόσεις» του Γιώργου Καραμπελιά εκδίδεται ένα βιβλίο με την παράθεση εκπληκτικής πληθώρας πρωτότυπων πηγών που καταδεικνύουν την παρουσία του «κρυφού σχολειού», για την ακρίβεια πολλών «κρυφών σχολειών», στην ζωή του υπόδουλου ελληνισμού και σε διάφορες περιόδους της τουρκοκρατίας. Το βιβλίο του Γιώργου Κεκαυμένου, «Κρυφό Σχολειό – το Χρονικό μιας Ιστορίας» παρουσιάστηκε στην πλατεία Συντάγματος, στον νέο χώρο του «Άρδην» (Ξενοφώντος 4, στον 6ο όροφο). Κυκλοφορεί εδώ και αρκετούς μήνες.
Τί γίνεται όμως; Θα ανέμενε κανείς από όλους αυτούς που τόσο κόπτονται για την επιστημονικότητα, για τις πηγές και την ιστορική αλήθεια, να ασχοληθούν εκτενέστατα με τη δημοσιευμένη μονογραφία, με την πληθώρα πηγών που παραθέτει, με τα συμπεράσματα στα οποία αναπόφευκτα οδηγείται. Να συγγράψουν, να αρθρογραφήσουν, να δημοσιο-λογήσουν με ζέση και επανειλημμένα για τις νέες εξελίξεις σε ένα ζήτημα που τόσο προσπαθούσαν να μας πείσουν ότι τους απασχολεί. Αντ’ αυτού, άχνα, άκρα του τάφου σιωπή. Ακόμη και ο… με το ζόρι νεοδιδάσκαλος του γένους, ο Θου-Βου του «ΣΚΑΪ» και της «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗΣ», δεν βρήκε μια λέξη να πει ή να γράψει. Οι επαγγελματίες της ιστορικής αναθεώρησης δεν θεώρησαν ότι μια τέτοια εξέλιξη είναι άξια σχολιασμού. Μόνον η «Ελευθεροτυπία», προς τιμήν της, έγραψε για το βιβλίο: μια εφημερίδα που τόσο έχει προτάξει την αποδόμηση είχε την συγκρότηση και την αξιοπρέπεια να δημοσιεύσει την επιστημονική αναίρεση και της δικής της παλαιότερης ρητορικής. Εδώ χωρίζουν τα πρόβατα από τα ερίφια, εδώ διαπιστώνεται ποιοί διαθέτουν τσίπα και ποιοί την ξέχασαν στο… ιστορικό αναγνωστήριο.
Παραθέτουμε κατά χρονολογική σειρά μια ενδεικτική λίστα κάποιων από τις μαρτυρίες περί του κρυφού σχολειού ή της αναγκαιότητάς του, δηλαδή της de facto απαγόρευσης της εκπαίδευσης, από τις πρωτότυπες πηγές, παρμένη από τον πρόλογο του βιβλίου. Θα παρατηρήσετε ότι ξεκινούν από την επαύριον της Αλώσεως και φθάνουν, διατρέχοντας όλην την Τουρκοκρατία, μέχρι την Επανάσταση και τα πρώτα μετεπαναστατικά χρόνια:
Περί απαγόρευσης της παιδείας και της θρησκευτικής ελευθερίας από τους Τούρκους

• 1460, Πατριάρχης Γεννάδιος. Επιστολή του παραθέτει ο Θεοδόσιος Ζυγομαλάς προς τον Μαρτίνο Κρούσιο, περίπου 100 χρόνια αργότερα.
• 1570-1580, Θεοδόσιος Ζυγομαλάς αρχιγραμματέας του Οικ. Πατριαρχείου. Πλειάδα διαφορετικών επιστολών του αρχινοτάριου προς τον Γερμανό καθηγητή, Μαρτίνο Κρούσιο. Οι δυο τους είχαν τακτική επικοινωνία. Ο Γερμανός εξέδωσε έναν τόμο μυριάδων επιστολών, στοιχείων και ντοκουμέντων, το 1584, με τον τίτλο Turcograecia, το οποίο αποτελεί ζωτικής σημασίας πρωτότυπη ιστορική πηγή για την εποχή εκείνη. Ολόκληρο το βιβλίο είναι διαθέσιμο στο διαδίκτυο και είναι δίγλωσσο: γραμμένο στα λατινικά και στα ελληνικά.
• ·      1598, Μελέτιος Πηγάς, Πατριάρχης Αλεξανδρείας.
• ·      1607, Χριστόφορος Άγγελος λόγιος. Το βιβλίο του εκδόθηκε από τον εκδοτικό οίκο του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, το 1617.
• ·      1610, George Sandys, Άγγλος περιηγητής.
• ·      1620, Κύριλλος Λούκαρης, Οικουμενικός Πατριάρχης.
• ·      1627, Μητροφάνης Κριτόπουλος, Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Επιστολή στον Γερμανό καθηγητή Bernegger.
• ·      1631, Γεράσιμος Α΄, Πατριάρχης Αλεξανδρείας. Αλληλογραφία με Αρχιμανδρίτη Αρσένιο.
• ·      1650, François Richard, Ιησουΐτης ιερωμένος.
• ·      1660, Νεκτάριος, Πατριάρχης Ιεροσολύμων.
• ·      1675, Σουλτανικό φιρμάνι.
• ·      1678, Sir Paul Rycaut, Άγγλος Διπλωμάτης. Επίσημη αναφορά προς τον Βασιλιά Κάρολο Β΄ για την κατάσταση στην περιοχή.
• ·      1680, Thomas Smith, Άγγλος Θεολόγος, Κοσμήτορας και αντιπρόεδρος του Magdalen College της Οξφόρδης.
• ·      1688, Ηλίας Μηνιάτης, Επίσκοπος Κερνίκης και Καλαβρύτων.
• ·      1760, Γεώργιος Φατζέας, μητροπολίτης Φιλαδελφείας (στη Βενετία).
• ·      1801, Αδαμάντιος Κοραής.
• ·      1866, Κρήτες Επαναστάτες.

Πηγές σχετικές με σχολεία τα οποία έκλεισαν οι Τούρκοι

• ·      1777, Κωνσταντίνος Κούμας, από τους πιο πιστούς μαθητές του Κοραή.
• ·      1820, Noehden, Άγγλος καθηγητής κλασικής φιλολογίας (άρθρο του στο The Classical Journal, το 1820).
• ·      1821, Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων.
• ·      1821, Αλληλοδιδακτικά Σχολεία Χανίων και Ρεθύμνου.
• ·      1856, Σουλτανικό φιρμάνι Χάττι Χουμαγιούν και νεώτερο, το 1867.

Μαρτυρίες για κρυφό σχολειό πριν το 1821

• ·      1743, Μακάριος Χριστιανόπουλος (Μαριδάκις), ιεροκήρυκας Οικουμενικού Πατριαρχείου.
• ·      1771, Ευγένιος Βούλγαρις.
• ·      1785, Μάρκος Δραγούμης.

Μαρτυρίες για το κρυφό σχολειό από το 1821 έως την απελευθέρωση

• ·      1821, Κωνσταντίνος Οικονόμος ο εξ Οικονόμων.
• ·      1822, Στέφανος Κανέλλος. Επιστολή στον Γερμανό λόγιο, C. Iken.
• ·      1826, Ιάκωβος Ρίζος-Νερουλός.

Μαρτυρίες για κρυφό σχολειό μετά την απελευθέρωση

• ·      1837, Μισαήλ Αποστολίδης, καθηγητής Θεολογικής σχολής.
• ·      1849, Γεώργιος Μαυροκορδάτος, καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
• ·      1863, Κωνσταντίνος Φρεαρίτης, καθηγητής Νομικής.
• ·      1873, Φώτιος Χρυσανθόπουλος (Φωτάκος), πρώτος υπασπιστής του Κολοκοτρώνη.
• ·      1881, Γεώργιος Χασιώτης, ιστορικός της εκπαίδευσης.
• ·      1913, René Puaux (Πυώ), Γάλλος δημοσιογράφος και περιηγητής (στην Ήπειρο).

Οφείλουμε να υπενθυμίσουμε στους κουρελουργούς «αναθεωρητές», στους μαιτρ της αποδόμησης ερήμην της ιστορίας και ερήμην της επιστημονικής μεθόδου, το σπάραγμα του Διονυσίου Σολωμού που τόσο αρέσκονται στο να επαναλαμβάνουν νομίζοντας ότι τους συμφέρει: «το Έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικό ό,τι είναι αληθινό»…

Σωτήρης Μητραλέξης
Μοιραστείτε το στο facebook