Σοβιετικοί γιατροί: Οι «νικητές του θανάτου»

Τεράστια επιτεύγματα είχε σημειώσει η επιστήμη στην περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης στο «μέτωπο» πολλών σοβαρών μολυσματικών ασθενειών.

Ιδού λοιπόν, πως οι σοβιετικοί γιατροί και επιστήμονες έφτασαν στη θεραπεία των φοβερότερων ασθενειών;
Ανέκαθεν η ανθρωπότητα βρισκόταν αντιμέτωπη με μολυσματικές ασθένειες και ποτέ δεν κατάφερνε να τις θεραπεύσει με τον δέοντα τρόπο.
Οι ιοί και τα βακτηρίδια μέχρι και τον 19ο αιώνα ήταν οι βασικές αιτίες θανάτου.
Περίπου τότε εμφανίστηκαν ο εμβολιασμός και η ανοσολογία, και το πρόβλημα πέρασε από το πεδίο του μυστικισμού στο επιστημονικό, ενώ αργότερα στο οργανωτικό.
Σήμερα οι περισσότερες από τις επικίνδυνες μεταδοτικές ασθένειες είτε γιατρεύονται, είτε προλαμβάνονται. Σημαντική σε αυτό το δύσκολο έργο ήταν η συμβολή των σοβιετικών επιστημόνων και γιατρών.
Ποιες φοβερές ασθένειες κατάφεραν να νικήσουν και με ποιο τρόπο;
Ευλογιά

Η ασθένεια προκαλείται από τον ιό της φυσικής ευλογιάς, ο οποίος μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο με τα σταγονίδια του αέρα. Η πιθανότητα θνησιμότητας, ανάλογα με το στέλεχος του ιού, είναι από 10% ως 40% (μερικές φορές 70%).

Η ευλογιά είναι η μοναδική μολυσματική νόσος που έχει εξουδετερωθεί πλήρως από τον άνθρωπο. Οι Ινδοί είχαν καταλάβει από τον 8ο αιώνα ότι με ευλογιά αρρωσταίνουν μόνο μια φορά σε όλη τη ζωή, καθώς μετά ο άνθρωπος αναπτύσσει ανοσία σε αυτή.
Επινόησαν τον δαμαλισμό, δηλαδή τη μόλυνση των υγειών από τους ασθενείς, με μια ελαφριά μορφή. Ο συγκεκριμένος εμβολιασμός όμως ήταν επικίνδυνος, καθώς πέθαιναν από αυτόν ο ένας στους 50 ασθενείς.
Το 1796 ο άγγλος γιατρός, Έντουαρντ Τζένερ, μόλυνε το οκτάχρονο αγόρι, Τζέιμς Φιπς, με την ευλογιά της αγελάδας, μια ακίνδυνη ασθένεια που μεταδίδεται από τις αγελάδες στον άνθρωπο. Ύστερα από αυτό ο γιατρός εμβολίασε το αγόρι με τη φυσική ευλογιά αλλά αυτή δεν έπιασε. Από τότε άρχισε και η ιστορία της εξουδετέρωσης της ασθένειας στον πλανήτη.
Το τελικό στάδιο της εκμηδένισης της ευλογιάς ανέπτυξαν οι σοβιετικοί γιατροί και αυτό εγκρίθηκε από τη συνέλευση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας το 1967. Κάτι που η ΕΣΣΔ μπορεί αναμφίβολα να συμπεριλάβει στο ενεργητικό της.
Η πρώτη φάση ήταν η πιο ακριβή, αλλά και η πιο απλή, δηλαδή ο εμβολιασμός όσο γίνεται περισσότερων ατόμων. Στη δεύτερη φάση έπρεπε να εντοπιστούν και να εξουδετερωθούν οι μεμονωμένες εστίες της νόσου και να επιβεβαιωθεί ότι δεν υποφέρει από ευλογιά ούτε ένας άνθρωπος από τα δισεκατομμύρια στη Γη.
Επιχειρήσεις «σύλληψης» των ασθενών πραγματοποιούνταν σε όλες τις γωνιές του πλανήτη, επρόκειτο στην πραγματικότητα για την αναζήτηση μιας βελόνας στ’ άχυρα. Στις 22 Οκτωβρίου 1977 στην πόλη Μάρκα της Σομαλίας καταγράφηκε το τελευταίο κρούσμα μόλυνσης από ευλογιά, από φυσική εστία, και στις 8 Μαΐου 1980 στην 33η σύνοδο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας ανακοινώθηκε επίσημα ότι η ευλογιά στον πλανήτη έχει εξαλειφθεί.
Σήμερα ιοί φυλάσσονται σε δυο μόνο εργαστήρια, στη Ρωσία και στις ΗΠΑ. Το θέμα της καταστροφής τους είχε αναβληθεί για το 2014.
Πανούκλα

Η ασθένεια προκαλείται από το βακτήριο Yersinia pestis (βάκιλος του Γερσίν). Η πανώλη έχει δυο κύριες μορφές, τη βουβωνική και πνευμονική. Χωρίς θεραπεία, μετά από λίγες μέρες αρχίζει ο πυρετός, η σήψη, και στις περισσότερες περιπτώσεις επέρχεται ο θάνατος.

Ο πλανήτης βίωσε τρεις πανδημίες πανώλης. Αυτή «του Ιουστινιανού» τα έτη 551-580, τον «μαύρο θάνατο» τα έτη 1346-1353 και την πανδημία του τέλους του 19ου - αρχών του 20ου αιώνα. Αντιμετώπιζαν την ασθένεια με καραντίνα και πιο ύστερα, κατά την τελευταία περίοδο πριν την εμφάνιση των αντιβιοτικών, απολύμαιναν τις κατοικίες με φαινόλη.
Το πρώτο εμβόλιο δημιούργησε στο τέλος του 19ου αιώνα ο επιστήμονας Βλαντίμιρ Χάβκιν από την Οδησσό. Από το εμβόλιο του Χάβκιν χρησιμοποιήθηκαν δεκάδες εκατομμύρια δόσεις σε ολόκληρο τον κόσμο, ως τη δεκαετία του 1940.
Αντίθετα με τον εμβολιασμό κατά της ευλογιάς, αυτός δεν ήταν ικανός να εξαλείφει την αρρώστια και το μόνο που πέτυχε ήταν να μειώσει τη θνησιμότητα κατά 10 φορές, ωστόσο, τον χρησιμοποιούσαν έτσι κι αλλιώς επειδή δεν υπήρχε τίποτα άλλο.
Η πραγματική θεραπεία εμφανίστηκε μόνο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, όταν οι σοβιετικοί γιατροί χρησιμοποίησαν την πρόσφατα τότε εφευρεθείσα στρεπτομυκίνη για την εξαφάνιση της πανούκλας στην Ματζουρία την περίοδο 1945-1947.
Εδώ και μερικές δεκαετίες λοιπόν δεν έχουν καταγραφεί ούτε επιδημίες, ούτε μεγάλες εξάρσεις αυτής της νόσου, παρότι μεμονωμένες περιπτώσεις μόλυνσης εμφανίζονται μέχρι σήμερα.
Χολέρα

Η ασθένεια προκαλείται από το γένος βακτηριδίων Vibrio cholerae, το οποίο εισέρχεται στον οργανισμό από μολυσμένο νερό ή από την επαφή με τις εκκρίσεις των ασθενών.

Μέχρι την εμφάνιση των αντιβιοτικών δεν υπήρχε σοβαρή θεραπεία της χολέρας. Παρόλα αυτά, ο Βλαντίμιρ Χάβκιν δημιούργησε στο Παρίσι το 1892 ένα εμβόλιο που περιείχε αδρανοποιημένα με θερμότητα βακτήρια.
Το δοκίμασε στον εαυτό του και σε τρεις φίλους του. Λαμβάνοντας την προσωπική έγκριση του κορυφαίου γάλλου μικροβιολόγου Λουί Παστέρ, ο Χάβκιν πήγε στην Ινδία και το 1895 δημοσίευσε έκθεση σχετικά τον εμβολιασμό 42 χιλιάδων ατόμων και τη μείωση της θνησιμότητας κατά 72%.
Πλέον, στη Βομβάη υπάρχει Ινστιτούτο το οποίο έχει ονομαστεί προς τιμήν του Χάβκιν (Haffkine Institute), ενώ το εμβόλιό του –της νέας όμως γενιάς τώρα- συνίσταται μέχρι σήμερα από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας ως το κύριο μέσο κατά της χολέρας στις εστίες όπου αυτή υπάρχει.
Πολιομυελίτιδα

Η νόσος προκαλείται από τον ιό Poliovirus hominis, ο οποίος ανακαλύφθηκε το 1909. Προσβάλλει το έντερο, ενώ σε σπάνιες περιπτώσεις διεισδύει στο αίμα και από εκεί στους κεντρικούς νευρώνες στο νωτιαίο μυελό και στο στέλεχος του εγκέφαλου.

Σοβαρές επιδημίες πολιομυελίτιδας δεν είχαν ακουστεί ως τον 20ο αιώνα. Ο λόγος ήταν πως στις υπανάπτυκτες χώρες τα παιδιά, εξαιτίας της έλλειψης υγιεινής στην ηλικία θηλασμού, μολύνονταν αλλά ταυτόχρονα ανέπτυσσαν αντισώματα σε αυτή με το μητρικό γάλα.
Στις ανεπτυγμένες χώρες, αντίθετα, η ασθένεια άρχισε να προσβάλλει μεγαλύτερους ανθρώπους που δεν διέθεταν πλέον την «γαλακτική» άμυνα, με αιτία πάντα τις κακές συνθήκες υγιεινής.
Κατά τη διάρκεια της επιδημίας του 1921 στις ΗΠΑ ασθένησε ο μελλοντικός πρόεδρος Ρούζβελτ, ο οποίος ύστερα από αυτό έμεινε ανάπηρος για όλη του τη ζωή.
Η ασθένεια του Ρούζβελτ σήμανε την αρχή της καταπολέμησης της πολιομυελίτιδας. Κατέθετε δικά του χρηματικά ποσά για έρευνες και κλινικές και τη δεκαετία το ΄30 η αγάπη του κόσμου προς αυτόν οδήγησε στη συγκέντρωση εκατομμυρίων δολαρίων για τους σκοπούς της ιολογίας.
Το πρώτο εμβόλιο δημιούργησε το 1950 ο Τζόνας Σολκ. Ήταν πολύ ακριβό, επειδή ως βασική ύλη του χρησιμοποιούνταν νεφρά πιθήκου. Παρόλα αυτά, ως το 1956 εμβολιάστηκαν με αυτό 60 εκατομμύρια παιδιά.
Περίπου το ίδιο διάστημα, ο επιστήμονας Αλμπέρτ Σάμπιν, έφτιαξε ένα ζωντανό εμβόλιο για το οποίο δεν απαιτούνταν θανατώσεις ζώων σε τέτοιους αριθμούς.
Στις ΗΠΑ για πολύ καιρό δεν αποφάσιζαν τη χρήση του, και τότε ο Σάμπιν παρέδωσε τα στοιχεία του εμβολίου στην ΕΣΣΔ, όπου οι ειδικοί Σμορόντιντσεφ και Τσουμακόφ προέβησαν άμεσα σε δοκιμές και στην κυκλοφορία του εμβολίου. Το δοκίμασαν στον εαυτό τους, στα παιδιά τους, στα εγγόνια, και στα εγγόνια φίλων τους.
Τα έτη 1959-1951 εμβολίασαν στην ΕΣΣΔ 90 εκατ. παιδιά και εφήβους, και η πολιομυελίτιδα εξαφανίστηκε στη χώρα σαν φαινόμενο. Από τότε ο εμβολιασμός εξαλείφει την ασθένεια σε ολόκληρο τον κόσμο.
Το 1988 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ενέκρινε το πρόγραμμα καταπολέμησης της ασθένειας και ως το 2001 ελάττωσε τον αριθμό των περιπτώσεων από 350 χιλιάδες ως 1500 ετησίως.
Σήμερα, έχει υιοθετηθεί πρόγραμμα πλήρους εξαφάνισης της νόσου, όπως έκαναν και με την ευλογιά.

rbth