Ο πύραυλος που θα τερματίσει τον πόλεμο στην Ουκρανία

Γιατί η κατάρριψη της MH17 είναι η αρχή του τέλους για τους αυτονομιστές της Ουκρανίας και ένας εφιάλτης για τον Βλαντιμίρ Πούτιν

Υπάρχει μικρό περιθώριο αμφιβολίας σχετικά με το ότι ένας πύραυλος που εκτοξεύθηκε από αποσχιστές αντάρτες κατέρριψε την πτήση MH17 της Malaysia Airlines, σκοτώνοντας 298 αθώους ανθρώπους.

Φαίνεται ότι οι αντάρτες δεν είχαν καταλάβει ότι είχαν στόχο ένα πολιτικό αεροσκάφος. Πράγματι, οι τηλεφωνικές συνδιαλέξεις που διέρρευσαν μεταξύ των διοικητών των ανταρτών αντανακλούν την έκπληξη και την απογοήτευσή τους: Προφανώς νόμιζαν ότι ήταν ένα στρατιωτικό αεροσκάφος της ουκρανικής κυβέρνησης (σίγουρα αυτό ισχυρίστηκε ο «υπουργός άμυνας» των ανταρτών Ιγκόρ Στρέλκοφ). Αλλά αυτό έχει ελάχιστη σημασία, είτε η κατάρριψη της MH17 ήταν μια σκόπιμη θηριωδία, είτε ένα φονικό λάθος. Ανεξάρτητα, αυτή η καταστροφή θέτει τη μέγιστη πρόκληση για το Κρεμλίνο στον πολύμηνο μυστικό πόλεμό του στην Ουκρανία, μια πρόκληση που πιθανόν θα τερματίσει τον πόλεμο σύντομα - αν και όχι χωρίς αιματοχυσία.
Ενώ υπάρχουν αναμφισβήτητα λόγοι δυσαρέσκειας στην ανατολική Ουκρανία -και ενώ οι περισσότεροι από τους αντάρτες είναι ντόπιοι- η εξέγερση είναι, όσον αφορά τις προθέσεις και τους σκοπούς, ένα ρωσικό δημιουργία. Απ’ όταν ξεκίνησε η εξέγερση, η Ρωσία έχει εξοπλίσει, ενθαρρύνει, διευκολύνει και προστατεύσει τους επαναστάτες, διατηρώντας παράλληλα έναν επίσημο αέρα απόσπασης. Ο Στρέλκοφ είναι γνωστός Ρώσος αξιωματικός των μυστικών υπηρεσιών. Όπλα και εθελοντές μετακινούνται κατά μήκος των συνόρων στην Ουκρανία σε σταθερή βάση. Και η Μόσχα έχει απειλήσει με αντίποινα εάν η ουκρανική κυβέρνηση λάβει σκληρά μέτρα σε περίπτωση εξέγερσης εντός των συνόρων της. Παρ' όλα αυτά, το Κρεμλίνο υποστηρίζει ότι τα δεινά της Ουκρανίας είναι απλά ένα εσωτερικό θέμα.
Τον τελευταίο καιρό, το Κρεμλίνο είχε δείξει σημάδια ανυπομονησίας και αβεβαιότητας, όσον αφορά την ανατολική Ουκρανία. Οι αυτονομιστές ηγέτες, συμπεριλαμβανομένου του Στρέλκοφ, παραπονιούνται για την έλλειψη υποστήριξης από τη Μόσχα. Τα φερέφωνα του Κρεμλίνου τους απάντησαν δεόντως. Ο Εντουάρντ Μπαγκίροφ, ένας από τους κύριους πολιτικούς διευθυντές του Πούτιν, προχώρησε ακόμα περισσότερο και προειδοποίησε δημοσίως ότι θα «λιώσει σα μύγα» τον Στρέλκοφ αν δεν έρθει στα συγκαλά του.
Ωστόσο, αδιάσειστα στοιχεία προέκυψαν την ίδια στιγμή που οι Ρώσοι ανέβαζαν το στοίχημα στην Ουκρανία. Μετά την πτώση του Σλαβιάνσκ, που ήταν έως τότε το επίκεντρο του επαναστατικού στρατού, οι ρωσικές δυνάμεις ξεκίνησαν φαινομενικά μικρής εμβέλειας επιθέσεις με πυραύλους σε ουκρανικές θέσεις και η κυβέρνηση των ΗΠΑ δήλωσε ότι οι αντάρτες είχαν αρχίσει να λαμβάνουν πιο βαρύ εξοπλισμό από τα σύνορα, όπως άρματα πυροβολικού και τεθωρακισμένα οχημάτων.
Σε αυτό μπορεί κάλλιστα να συμπεριλαμβάνεται και το πυραυλικό σύστημα εδάφους-αέρος (SAM) Buk που προφανώς κατέρριψε την MH17. Παρά το γεγονός ότι στη συνέχεια οι αντάρτες ισχυρίστηκαν ότι δεν έχουν κανένα τέτοιο σύστημα, έσπευσαν να ανεβάσουν στο Tweeter μια φωτογραφία ενός τουλάχιστον τέτοιου πυραύλου στο οπλοστάσιό τους, στο τέλος του Ιουνίου. Ο Buk μπορεί να είχε κλαπεί από τις αποθήκες της ουκρανικής κυβέρνησης, όπως ισχυρίζονται αυτοί και η Μόσχα. Ή μπορεί να είχε έρθει απευθείας από τη Ρωσία. Δεν έχει μεγάλη σημασία. Το γεγονός είναι ότι χωρίς την προστασία της Ρωσίας (και ίσως και της τεχνικής βοήθειας), οι αντάρτες δεν θα ήταν σε θέση να εκτοξεύσουν τον μοιραίο πύραυλο. Και ότι ένας πύραυλος έχει επαναπροσδιορίσει αυτόν τον εξάμηνο πόλεμο.
Για όσο καιρό η σύγκρουση αφορούσε Ουκρανούς που πολεμούσαν Ουκρανούς (ακόμη και με την υποστήριξη της Ρωσίας), δημιουργούσε μόνο «σοβαρή ανησυχία» στην Ευρώπη και ένα διευρυμένο, αλλά διαχειρίσιμο καθεστώς κυρώσεων από τη Δύση. Αυτό ήταν ενοχλητικό για το Κρεμλίνο, σίγουρα, αλλά κάτι που μπορούσε να διαχειριστεί, ιδίως με δεδομένη την απίθανη πεποίθηση μεταξύ πολλών μέσα στον εσωτερικό κύκλο του Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, ότι η Δύση δεν είχε την αντοχή και την αποφασιστικότητα να διατηρήσει την πίεσή της μακροπρόθεσμα. Αλλά η κατάρριψη της MH17 παρέχει τόσο ένα ισχυρό σύμβολο των ευρύτερων κινδύνων που επιτρέπει αυτή η σύγκρουση να συνεχίζονται, όσο και άφθονα πυρομαχικά για τα γεράκια που ανυπομονούν να δουν μια πιο σκληρή γραμμή των Δυτικών.
Το Κρεμλίνο έχει μία σεβαστή στρατηγική για να αντιμετωπίζει αλήθειες που πονάνε και ο Πούτιν γρήγορα στράφηκε προς αυτό, όταν κατερρίφθη η MH17. Στην αρχή, υπήρχε απλή άρνηση (για τις πρώτες λίγες ώρες, τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης ανέφεραν απλώς ένα μυστηριώδες ατύχημα, χωρίς καμία αναφορά στον πύραυλο), ενώ έγιναν προσπάθειες για να καλύψουν τα ίχνη (αυτές οι αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης από τους αντάρτες για την κατοχή Buk SAMs ή ακόμα και ότι κατέρριψαν ένα αεροπλάνο, που διαγράφηκαν βιαστικά). Στη συνέχεια, οι Ρώσοι άρχισαν τους υπαινιγμούς για συνωμοσία, όπως ο σαθρός ισχυρισμός ότι δύο ουκρανικά μαχητικά ακολουθούσαν την MH17. Αυτό έδωσε τη θέση του μεμιάς στην αναστροφή ρόλων και αν μη τι άλλο στον περίεργο ισχυρισμό ότι οι Ουκρανοί κατέρριψαν το αεροπλάνο, νομίζοντας ότι ήταν το προσωπικό τζετ του Πούτιν.
Στην πρώτη δήλωσή του για την τραγωδία, ο Πούτιν κατηγόρησε το Κίεβο, λέγοντας: «Το κράτος στο έδαφος του οποίου συνέβη αυτό φέρει την ευθύνη για αυτή τη φοβερή τραγωδία». Ο συλλογισμός του, προφανώς, είναι ότι η ουκρανική κυβέρνηση είναι υπαίτια για την ένοπλη, καθοδηγούμενη από ξένους αντίσταση εντός των συνόρων της. «Αυτή η τραγωδία δεν θα είχε συμβεί αν υπήρχε ειρήνη σε αυτή τη γη, αν η μάχη δεν είχε ανανεωθεί στα νοτιοανατολικά της Ουκρανίας», δήλωσε ο Πούτιν. Σε μεγάλο βαθμό, αυτή ήταν η ρωσική μηχανή προπαγάνδας με αυτόματο πιλότο. Αν και οι επιχειρήσεις στην Κριμαία και την Ουκρανία έχουν δείξει πόσο αποτελεσματικός μπορεί να είναι ακόμη και ο φαινομενικά ακατέργαστος πόλεμος πληροφοριών στο να αποσπά την προσοχή, στην αποβλάκωση και στην άμβλυνση της Δυτικής ανησυχίας, είναι δύσκολο να δούμε πώς η Μόσχα μπορεί να το περιστρέψει.
Τα αρχικά στοιχεία δείχνουν ότι η MH17 κατερρίφθη με πρωτοβουλία μιας συγκεκριμένης μονάδας Κοζάκων. Παρόλες τις προσπάθειες του Στρέλκοφ να διεκδικήσει τον στενό κεντρικό έλεγχο των ανταρτών, παραμένουν μια χαλαρή και συχνά απείθαρχη συλλογή δυνάμεων που κυμαίνονται από τοπικούς κακοποιούς ως λιποτάκτες από τον μηχανισμό ασφαλείας της κυβέρνησης και ρώσους εθελοντές. Είναι απίθανο ο Στρέλκοφ και αυτό που περνιέται για κυβέρνηση των ανταρτών να είναι σε θέση να συλλάβουν και να πειθαρχήσουν εκείνους που έριξαν τον πύραυλο, ακόμη και αν ήταν διατεθειμένοι. Πράγματι, σύμφωνα με τις τηλεφωνικές παρακολουθήσεις, η απάντηση του διοικητή των Κοζάκων ήταν ιδιαίτερα ανάλγητη: Αν πετούσαν πάνω από μια περιοχή των ανταρτών «αυτό σημαίνει ότι μετέφεραν κατασκόπους. Δεν θα έπρεπε, γαμώτο, να πετούν. Υπάρχει πόλεμος».
Χωρίς ορισμένες αποφασιστικές και διαλλακτικές κινήσεις από την ηγεσία των ανταρτών στο Ντόνετσκ, οι πολιτικές πιέσεις θα μετατοπιστούν προς τη Μόσχα, καθώς το πολιτικό πλαίσιο του πολέμου μετατοπίζεται με δύο κρίσιμους τρόπους. Η αποφασιστικότητα του Κιέβου να συντρίψει την εξέγερση θα διπλασιαστεί και αυτή τη φορά θα λάβει πολύ πιο εμφανή ενθάρρυνση από τη Δύση. Τώρα θα είναι δύσκολο ακόμα και για τα πιο φιλικά προς το Κρεμλίνο στοιχεία στην Ευρώπη να υποστηρίξουν τις παραχωρήσεις στους αντάρτες και, επομένως κατ 'επέκταση και στη Μόσχα. Ήδη, οι κυβερνητικές δυνάμεις λαμβάνουν περιορισμένη, μη θανατηφόρα υποστήριξη, περισσότερο από τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά οι δυτικές χώρες, αφού είδαν τι είναι ικανοί να κάνουν οι αντάρτες, υπάρχει τώρα μια πιθανότητα να προσφέρουν στο Κίεβο όπλα, εκπαιδευτές, ακόμη και ειδικές δυνάμεις για να δοθεί ένα τέλος στη σύγκρουση. Για τον Πούτιν, το μόνο πράγμα που είναι πιο επικίνδυνο από το να υποχωρήσει από τη σύγκρουση στην Ουκρανία θα ήταν να χάσει.
Η πίεση θα αυξηθεί με περαιτέρω κυρώσεις, για να τιμωρηθεί η Ρωσία επειδή συνεχίζει να υποκινεί την εξέγερση. Αυτή την εβδομάδα, οι ΗΠΑ επέκτειναν τις κυρώσεις στη Ρωσία. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία στο σύνολο της ήταν πιο προσεκτική, είναι πλέον πιθανό να σκληρύνει τη γραμμή της. Η προειδοποίηση του προέδρου Μπαράκ Ομπάμα ότι «επανειλημμένα η Ρωσία αρνήθηκε να λάβει τα συγκεκριμένα μέτρα που απαιτούνται για να αποκλιμακωθεί η κατάσταση» ήταν μια σαφής ένδειξη για το ποιον θεωρεί υπεύθυνο. Αφήνει την πόρτα ανοιχτή για περαιτέρω μέτρα, εάν η Μόσχα δεν αλλάξει γρήγορα τη θέση της.
Τότε, τι κάνει ο Πούτιν; Αυτό που έχει γίνει σαφές είναι πως έχει περιοριστεί ο άμεσος έλεγχος του Κρεμλίνου σε πολλούς αντάρτες. Ακόμη και ο Στρέλκοφ, ένας απόστρατος αξιωματικός της υπηρεσίας πληροφοριών της Ρωσίας που θα έπρεπε να είναι υπό τις διαταγές της Μόσχας - δείχνει σημάδια απειθαρχίας και ανεξαρτησίας. Εκτός αυτού, ακόμη και αν ο Στρέλκοφ ακολουθούσε τις διαταγές του Κρεμλίνου, δεν υπάρχει καμία εγγύηση ότι θα μπορούσε να αναγκάσει έναν τοξικό και ατίθασο συνασπισμό ανταρτών να δεχτεί την ειρήνη, ειδικά δεδομένου ότι είναι απίθανο το Κίεβο να προσφέρει τώρα αμνηστία, κάτι που ο Πρόεδρος Πέτρο Ποροσένκο είχε προτείνει προηγουμένως, ως έναν τρόπο για να δοθεί τέλος στο αδιέξοδο.
Ο Πούτιν θα μπορούσε να διπλασιάσει το ρίσκο και να προσπαθήσει να βοηθήσει τους αντάρτες να κερδίσουν γρήγορα, προτού οι υποτονικές δυτικές δημοκρατίες ενεργήσουν για την ενίσχυση του Κιέβου. Αλλά το να αλλάξει η ρότα θα απαιτούσε κάτι πολύ πιο δραματικό από την παροχή συγκεκαλυμμένων ανδρών και υλικού, όπως μια αεροπορική εκστρατεία ή ακόμη και μια εισβολή από τα ρωσικά στρατεύματα. Είναι δύσκολο να δει κανείς ακόμη και σήμερα τον πιο εμπόλεμο Πούτιν να είναι πρόθυμος να πληρώσει το πολιτικό και οικονομικό τίμημα γι 'αυτό. Οι Ρώσοι χάρηκαν με τη σχεδόν αναίμακτη επανένωσή τους με την Κριμαία, αλλά ένας αιματηρός πόλεμος στην ανατολική Ουκρανία θα ήταν κάτι πολύ διαφορετικό. Οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το 73 τοις εκατό των Ρώσων αντιτίθενται στην παρέμβαση.
Ο Πούτιν θα πρέπει σχεδόν σίγουρα να υποχωρήσει από την εξέγερση. Και η απλή θεωρία δεν θα είναι αρκετή. Θα πρέπει πραγματικά να λάβει συγκεκριμένα μέτρα για να κλείσει τα σύνορα και να σταματήσει την προμήθεια όπλων, αν είναι να πείσει τη Δύση ότι σκοπεύει σοβαρά να αποστασιοποιηθεί από τους άνδρες που κατέρριψαν την MH17. Υπό τις συνθήκες αυτές, η εκ νέου ενεργές κυβερνητικές δυνάμεις κατά πάσα πιθανότητα θα είναι σε θέση να κερδίσουν τον πόλεμο στρατιωτικά και νωρίτερα από ό,τι θα συνέβαινε σε διαφορετική περίπτωση.
Αν ο πόλεμος τελειώσει νωρίτερα, ωστόσο, μπορεί επίσης να είναι πιο αιματηρός. Οι αντάρτες θα έχουν την πλάτη τους στον τοίχο, ειδικά επειδή οι περισσότεροι από αυτούς πιθανότατα δεν θα έχουν την επιλογή να επιστρέψουν στη Ρωσία ή να λάβουν άσυλο. Το Κίεβο μπορεί επίσης να αισθάνεται ότι είναι περισσότερο σε θέση να καταφύγει στο είδος του πυροβολικού και των αεροπορικών επιδρομών με τα οποία κέρδισε τη μάχη για το Σλαβιάνσκ, ανεξάρτητα από τις αναπόφευκτες απώλειες αμάχων, όταν κινηθούν κατά των οχυρών του Λουγκάνσκ και του Ντόνετσκ.
Είτε έτσι είτε αλλιώς, τα πράγματα δεν φαίνονται καλά για τη Μόσχα. Ο Πούτιν έχει πλαισιωθεί όλο και περισσότερο ως ο θεματοφύλακας των Ρώσων σε όλο τον κόσμο και ο μάστερ της μετασοβιετικής Ευρασίας. Άσχετα με το πόσο τα κρατικά ελεγχόμενα μέσα μαζικής ενημέρωσης το παλεύουν, μια αντιστροφή στην ανατολική Ουκρανία θα τον υπονομεύσει τόσο στο εσωτερικό όσο και στις γειτονικές χώρες της Ρωσίας. Η τραγωδία της Πτήσης MH17 έχει αναδιαμορφώσει το πολιτικό πλαίσιο της ουκρανικής διένεξης. Αντιπροσωπεύει επίσης μια απροσδόκητη και ανεπιθύμητη πρόκληση για τον  ίδιο τον Πούτιν .
Mark Galeotti
foreignpolicy.com