στο Πανεπιστήμιο Princeton και Ιστορίας στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο της Φλωρεντίας.
Αντί να ασχοληθούν με τα ευρύτερα γεωπολιτικά σχέδια - ιδίως, την επίδραση της οικονομικής κρίσης 2007-2008 στην παγκόσμια πολιτική – οι αναλυτές μετατρέπουν την πολιτική του Κρεμλίνου σε ένα ψυχόδραμα που μπορεί να γίνει κατανοητό μόνο μέσα από μια βαθιά εξερεύνηση της ρωσικής ψυχής. Το αποτέλεσμα ήταν ανεξέλεγκτες παρανοήσεις σχετικά με το τι οδήγησε την μεταστροφή του Πούτιν από αυτό που φαινόταν ως μια εκσυγχρονιστική, συμφιλιωτική, ή και ακόμη και φιλοδυτική στάση, στον επιθετικό ρεβιζιονισμό.
Υπάρχουν δύο τέτοιες λανθασμένες εξηγήσεις για την τρέχουσα εξωτερική πολιτική της Ρωσίας. Η πρώτη, που προτάθηκε από τους Γερμανούς που αυτο-χαρακτηρίζονται «Putin-Versteher» (Συμπαθούντες του Πούτιν), είναι ότι η ρωσική πολιτική είναι μια λογική απάντηση στην στρατηγική περικύκλωσης από τη Δύση. Η προς ανατολάς επέκταση του ΝΑΤΟ και της Ευρωπαϊκής Ένωσης, υποστηρίζουν, ήταν μια περιττή πρόκληση. Στην πραγματικότητα, ο ίδιος ο Τζορτζ Κέναν, ο δημιουργός της στρατηγικής περιορισμού του Ψυχρού Πολέμου της Αμερικής, αντιτέθηκε στην διεύρυνση του ΝΑΤΟ στη δεκαετία του 1990 για ακριβώς αυτούς τους λόγους.
Υπάρχουν προφανή όρια σε αυτήν την θεωρία. Κατ’ αρχήν, βασίζεται στον ισχυρισμό ότι, κατά τη στιγμή της κατάρρευσης του Τείχους του Βερολίνου και την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, η Δύση είχε υποσχεθεί ότι δεν θα υπάρξει διεύρυνση του ΝΑΤΟ. Ακόμη και ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, στην 25η επέτειο από την πτώση του τείχους, κατηγόρησε τη Δύση ότι δεν τηρεί τις υποσχέσεις που έδωσε το 1989 και αντιθέτως «εκμεταλλεύτηκε την αδυναμία της Ρωσίας» στη δεκαετία του 1990, ζητώντας «μονοπώλιο στην ηγεσία και την κυριαρχία του κόσμου», και μέσω της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ.
Αλλά, στην πραγματικότητα, η Δύση ποτέ δεν υποσχέθηκε να μην επεκτείνει το ΝΑΤΟ. Στην πραγματικότητα, την άνοιξη του 1990, οι Ηνωμένες Πολιτείες παρουσίασαν μια ισχυρή υπόθεση ότι η επανένωση της Γερμανίας δεν θα μπορούσε να είναι μέρος δύο διαφορετικών συστημάτων ασφαλείας. Ένα πιο βασικό σημείο είναι ότι η Ρωσία στη δεκαετία του 1990 εκδήλωσε λίγη ανησυχία σχετικά με την επέκταση της ευρωπαϊκής οικονομίας και την ασφάλεια των δομών σε πρώην δορυφόρους της Σοβιετικής Ένωσης στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, ή ακόμα και σε νέες ανεξάρτητες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες. Αν είχε συμβεί αυτό, πιθανότατα δεν θα χρειαζόταν δύο δεκαετίες για να αντεπιτεθεί το Κρεμλίνο.
Η δεύτερη δημοφιλής εξήγηση της μεταστροφής του Πούτιν είναι ότι είναι παράλογος και ότι η εξωτερική πολιτική της Ρωσίας είναι απλώς μια επέκταση των φαντασιώσεων ενός ανθρώπου που κάνει ακροβατικά, όπως το να πετά δίπλα με τους λευκούς γερανούς της Σιβηρίας με ένα ανεμόπτερο. Αλλά αυτό θέτει ένα προφανές ερώτημα: πώς ένας άνθρωπος που κάποτε έμοιαζε ο πιο σύγχρονος και αξιόπιστος κυβερνήτης της Ρωσίας από τον Τσάρο Αλέξανδρο ΙΙ - ένας άνδρας τον οποίο ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους χαρακτήρισε «πολύ απλό και αξιόπιστο» το 2001 - ξαφνικά έγινε πιο τρελός από τον Ρασπούτιν;
Μία καλύτερη εξήγηση μπορεί να βρεθεί στον εντοπισμό της χρονολογίας αλλαγής της εξωτερικής πολιτικής της Ρωσίας, η οποία άρχισε με την κρίση στη Γεωργία το 2008. Όταν η Γεωργία, η οποία είχε «φλερτάρει» για την ένταξη της στο ΝΑΤΟ, έδωσε μια στρατιωτική απάντηση στις επιθέσεις από αυτονομιστές στη Νότια Οσετία, έναν εθνοτικό θύλακα η κυβέρνηση του οποίου είχε την υποστήριξη του Κρεμλίνου για περισσότερο από μια δεκαετία, η Ρωσία ξεκίνησε μια πλήρους κλίμακας εισβολή για την προστασία της περιοχής. Η Ρωσία ενίσχυσε επίσης την παρουσία της στην Αμπχαζία, μια άλλη αποσχισθείσα επαρχία. Η κρίση, της οποίας είχε προηγηθεί μια μεγάλης κλίμακας έκδοση ρωσικών διαβατηρίων στους Γεωργιανούς, προανήγγειλε την ανάπτυξη των ρωσικών δυνάμεων στην Κριμαία υπό το πρόσχημα της προστασίας των ρωσικών πολιτών.
Ρητορικά η μεταστροφή ήταν εμφανής ακόμη και νωρίτερα. Στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου το 2007, ο Πούτιν παρουσίασε ένα νέο πρόσωπο, τονίζοντας τις δυνατότητες των μεγάλων αναδυόμενων οικονομιών - Βραζιλία, Ινδία, Κίνα και Ρωσία - για να παρέχει μια εναλλακτική λύση σε αυτό που θεωρείται ως μία αυθαίρετη μονοπολική παγκόσμια τάξη. Πολλοί παρατηρητές έμειναν έκπληκτοι από τις δηλώσεις του και εξέλαβαν την ομιλία του ως απόδειξη της ανασφάλειας ή του παραλογισμού του. Την επόμενη χρονιά χτύπησε η οικονομική κρίση, πείθοντας τον Πούτιν ότι η εκτίμησή του ήταν προφητική. Η κρίση, κατά την άποψή του, ήταν η απόδειξη ότι οι ημέρες της αμερικανικής παγκόσμιας κυριαρχίας τελείωσαν.
Στην πραγματικότητα, πριν από την κρίση, η Ρωσία είχε συναινέσει στη λογική του παγκόσμιου καπιταλισμού, αναγνωρίζοντας την ανάγκη να συνεργαστεί με πολυεθνικές εταιρείες για να εκσυγχρονίσει και να διαφοροποιήσει μία οικονομία βασισμένη στις πρώτες ύλες και την παραγωγή ενέργειας. Μετά την κρίση, ωστόσο, δεν υπήρχαν πλέον και πολλά να κερδίσει από τις παγκόσμιες αγορές - τουλάχιστον από την άποψη της εξουσίας. Αντ' αυτού, η καλύτερη επιλογή της Ρωσίας ήταν να συνεργαστεί με άλλες χώρες που είχαν υιοθετήσει ένα παρόμοιο μοντέλο κρατικού καπιταλισμού, ειδικά την Κίνα.
Η ερμηνεία της κρίσης από τον Πούτιν ενισχύθηκε από τις πολιτικές εξελίξεις στην Αμερική και την Ευρώπη. Οι ΗΠΑ εξέλεξαν πρόεδρο, ο οποίος εμφανίστηκε διατεθειμένος να μειώσει τις συνολικές δεσμεύσεις της Αμερικής. Όταν οι Αραβική Άνοιξη ξέσπασε, η απάντηση των ΗΠΑ ήταν αδύναμη και συγκεχυμένη, παλινδρομώντας ανάμεσα στην ρητορική υπεράσπισης της δημοκρατίας και την υποστήριξη των αντι-ισλαμιστών δυναστών. Αυτό επέτρεψε στον Πούτιν να προβληθεί, ιδίως στη Συρία, ως ένας αξιόπιστος υποστηρικτής του γεωπολιτικού πραγματισμού.
Η κρίση χρέους της Ευρώπης - και η εμφανής αδυναμία των ηγετών της να αναλάβουν συντονισμένη δράση - έδωσε επιπλέον «πυρομαχικά» στο Κρεμλίνο. Δεδομένου ότι τα συνολικά χρέη και τα ελλείμματα της Ευρώπης είναι πολύ χαμηλότερα από εκείνα των ΗΠΑ ή της Ιαπωνίας, έλεγε η λογική, θα έπρεπε να μπορεί να αποφευχθεί η πόλωση και η παράλυση.
Γενικότερα, η πίστη του Πούτιν ότι η οικονομική κρίση έχει προκαλέσει τη διάλυση της Δύσης ευθυγραμμίζεται με την παραδοσιακή Σοβιετική γεωπολιτική σκέψη. Όπως υποστηρίζει ο Στίβεν Κότκιν στην νέα βιογραφία του Στάλιν, η Σοβιετική πολιτική ήταν αυστηρά ορθολογική. Η Μεγάλη Ύφεση έπεισε τον Στάλιν ότι οι διάφορες φατρίες του καπιταλισμού θα πήγαιναν σε πόλεμο. Το 1938-1939, η ναζιστική επιθετικότητα φάνηκε να δικαιώνει την ανάλυσή του. Αλλά οι προβλέψεις του Στάλιν κατέρρευσαν μετά την ήττα του Χίτλερ, όταν τα αντικρουόμενα συμφέροντα δεν οδήγησαν σε σύγκρουση μεταξύ των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου.
Ενώ οι δυτικοί πολιτικοί και οι οικονομολόγοι προσπαθούσαν να αποτρέψουν τη Μεγάλη Ύφεση ΙΙ, ο Πούτιν ήδη εργάζονται στην υπόθεση που είχε καταφτάσει. Για τη Δύση, η διαχείριση του προκύπτοντος γεωπολιτικού αδιεξόδου θα είναι ακόμη πιο δύσκολη από την διόρθωση της κατεστραμμένης οικονομίας της.
project-syndicate.org
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου