Ήθη και έθιμα των Χριστουγέννων στην πατρίδα μας

Γράφει ο Παναγιώτης Δημητρόπουλος*

Η παράδοση θεωρεί ότι η αρχαιότερη ομιλία για τη γιορτή των Χριστουγέννων εκφωνήθηκε από τον Μέγα Βασίλειο…
στην Καισάρεια της Καππαδοκίας το έτος 376 μ.Χ. Άλλες Ιστορικές πηγές επισημαίνουν πως ο εορτασμός των Χριστουγέννων άρχισε να τηρείται στη Ρώμη γύρω στο 335, αν και κάποιοι ερευνητές βασιζόμενοι σε αρχαίους ύμνους με χριστουγεννιάτικη θεματολογία θεωρούν ότι τα πρώτα βήματα που οδήγησαν στον εορτασμό αυτό έγιναν μέσα στον 3ο αιώνα.
 

  Συνεπώς, όταν ο Χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας, προσπάθησε να απορροφήσει και να δώσει νέα διάσταση και νέα σημασία σε πανάρχαια λατρευτικά έθιμα και λατρευτικές συνήθειες αιώνων. Στην πατρίδα μας και σε κάθε της περιοχή γιορτάζεται η γιορτή της Γέννησης με ποικίλους μα και ξεχωριστούς τρόπους μιας και η παράδοση και η τήρηση αυτής απαιτεί τη διαχρονικότητα τους. Κοινό γνώρισμα των παραπάνω δεν είναι άλλο από τις γιορτινές μελωδίες που ηχούν από τα χείλη των παιδιών μα και των μεγαλυτέρων, χορωδίες ψάλουν το δόξα εν υψίστη θεό όπως και πολλά άλλα τραγούδια μα και ύμνους με κεντρικό τους θέμα τη Γέννηση του Κυρίου. Παιδικές μυθοπλασίες, αρώματα από κουζίνες νοικοκυριών, φωτιές, κουδούνες, τυχερά παιχνίδια,αγιοβασιλιάτικα καραβάκια και χριστουγεννιάτικα δέντρα, μεταμφιέσεις και καλικάντζαροι, δίνουν και αυτά το δικό τους ξεχωριστό χρώμα σε όλες τις περιοχές αλλά ακόμη και τις πιο μικρές εστίες της ελληνικής επικράτειας. Όλοι προετοιμάζονται για τη γέννηση του Χριστού, τα ρεβεγιόν έχουν την τιμητική τους ενώ οι οικογένειες και οι παρέες μεγαλώνουν και οι δρόμοι και οι πλατείες φωτίζονται και πλημμυρίζουν από κόσμο. Κάθε περιοχή έχει αυτές τις ημέρες τα δικά της ξεχωριστά έθιμα. Ας δούμε όμως παρακάτω ποια τα έθιμα και πως εορτάζεται η γιορτή των Χριστουγέννων σε κάθε γωνιάς της πατρίδας μας. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ “Το Χριστόξυλο” Στα χωριά της βόρειας Ελλάδας , από τις παραμονές των εορτών ο νοικοκύρης ψάχνει στα χωράφια και διαλέγει το πιο όμορφο, το πιο γερό , το πιο χοντρό ξύλο από πεύκο ή ελιά και το πάει σπίτι του. Αυτό ονομάζεται Χριστόξυλο και είναι το ξύλο που θα καίει για όλο το δωδεκαήμερο των εορτών (από τα Χριστούγεννα μέχρι και τα Φώτα) στο τζάκι του σπιτιού. Πριν ο νοικοκύρης φέρει το Χριστόξυλο, κάθε νοικοκυρά φροντίζει να έχει καθαρίσει το σπίτι και με ιδιαίτερη προσοχή το τζάκι , ώστε να μη μείνει ούτε ίχνος από την παλιά στάχτη. Καθαρίζουν ακόμη και την καπνοδόχο, για να μη βρίσκουν πατήματα να κατέβουν οι καλικάντζαροι, τα κακά δαιμόνια, όπως λένε στα παραδοσιακά χριστουγεννιάτικα παραμύθια. Έτσι το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, όταν όλη η οικογένεια θα είναι μαζεμένη γύρω από το τζάκι, ο νοικοκύρης του σπιτιού ανάβει την καινούρια φωτιά και μπαίνει στην πυροστιά το Χριστόξυλο. Ο λαός λέει ότι καθώς καίγεται το Χριστόξυλο, ζεσταίνεται ο Χριστός, εκεί στην κρύα σπηλιά τηςΒηθλεέμ. Σε κάθε σπιτικό, οι νοικοκυραίοι προσπαθούν το Χριστόξυλο να καίει μέχρι τα Φώτα. “Οι μωμόγεροι”
 

  Η λαϊκή φαντασία οργιάζει στην κυριολεξία σχετικά με τους Καλικάντζαρους, που βρίσκουν την ευκαιρία να αλωνίσουν τον κόσμο από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα, τότε δηλαδή που τα νερά είναι “αβάφτιστα“. Η όψη τους τρομακτική, οι σκανδαλιές τους απερίγραπτες και ο μεγάλος φόβος τους η φωτιά. Στις περιοχές της Μακεδονίας, Θράκης και Θεσσαλίας εμφανίζεται το έθιμο των μεταμφιέσεων, που φαίνεται πως έχει σχέση με τους καλικάντζαρους. Οι μεταμφιεσμένοι, που λέγονται Μωμόγεροι, Ρογκάτσια ή Ρογκατσάρια, φοράνε τομάρια ζώων (λύκων, τράγων κ.λ.π.) ή ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά. Γυρίζουν στο χωριό τους ή στα γειτονικά χωριά, τραγουδούν και μαζεύουν δώρα. Όταν συναντηθούν δυο παρέες κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή. “Κουρμπάνι” Πρόκειται για ένα πανάρχαιο έθιμο (και συνεχίζεται στα χρόνια της Τουρκοκρατίας) το οποίο αναβιώνει σε 4 Δήμους του Ν. Σερρών. Ανήμερα της γιορτής του Αγ. Ιωάννη στις 7 Ιανουαρίου, αναβιώνει στο Δήμο Πρώτης. Ο βασικός πυρήνας του εθίμου βασίζεται στην έννοια της θυσίας στον Άγιο του κάθε χωριού. Με αυτό τον τρόπο οι κάτοικοι της περιοχής επιχειρούσαν να εξευμενίσουν τον Άγιο τους για το καλό των ίδιων και του χωριού. Σήμερα το “Κουρμπάνι” τελείται με πολύ μικρές διαφοροποιήσεις στους προαναφερόμενους Δήμους: Μετά τη Θεία λειτουργία αφού πρώτα ο Ιερέας ευλογήσει τους πιστούς, οι κάτοικοι του χωριού κατευθύνονται στο χώρο όπου έχει στηθεί η γιορτή. Η προετοιμασία του φαγητού που προσφέρεται στους πιστούς, γίνεται 2-3 ημέρες πριν. Τα υλικά για το φαγητό είναι προσφορά των κατοίκων (στην περίοδο της Τουρκοκρατίας το προσέφεραν πλούσιοι Έλληνες) σε ζώα – σφάγια τα οποία οι αρχιμάγειροι βράζουν σε μεγάλα καζάνια. Το μοσχαρίσιο κρέας συνήθως συνοδεύεται με πλιγούρι (Δ.Δ Πρώτη) ή με ρύζι (Δ.Δ Ν. Σκοπός). Αυτό είναι το λεγόμενο “Κουρμπάνι” και ακολουθεί λαϊκό γλέντι με παραδοσιακούς χορούς.

ΘΡΑΚΗ

“Τσουμάκες“ Τα χαράματα της Παραμονής των Χριστουγέννων, τα παιδιά έβγαιναν στους δρόμους κρατώντας χοντρά ξύλα, τις λεγόμενες “τσουμάκες“, τα οποία συμβόλιζαν τα ραβδιά των ποιμένων της Βίβλου, αλλά ήταν και τα προστατευτικά τους μέσα από τις επιθέσεις των σκυλιών. Με τις τσουμάκες στο χέρι τα παιδιά πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι και χτυπούσαν τις πόρτες. “Η Χριστοκουλούρα” Είναι το γνωστό Χριστοκούλουρο των Χριστουγέννων, το οποίο ζυμώνουν και φτιάχνουν κεντητό οι γυναίκες των Σαρακατσάνων στη Θράκη. Τα κεντήματα που στολίζουν τη “Χριστοκουλούρα” αναπαριστούν συνήθως πρόβατα, άλογα, στάνες και άλλα στοιχεία της καθημερινότητάς τους, ενώ την τρώνε το βράδυ της παραμονής μαζί με μέλι.

“Μπαμπουσιαραίοι”

Το έθιμο υπάρχει μέχρι και στις μέρες μας στο Ρήγιο Διδυμοτείχου και γίνεται τη δεύτερη μέρα τωνΧριστουγέννων. Σύμφωνα με το έθιμο, δύο νέοι μεταμφιέζονται το σε μπαμπουσιάρο και σε γυναίκα του μπαμπούσιαρου. Ο μπαμπουσιάρος φοράει στο κεφάλι μία νεροκολοκύθα με τρύπες στα μάτια και στο στόμα, προβιές προβάτων και κρεμά στη μέση κουδούνια και στη ζώνη του ένα μεγάλο μαχαίρι, ενώ το περίεργο αυτό ζευγάρι ακολουθούν νταούλια ζουρνάδες και γκάιντες, ξεσηκώνοντας όλο το χωριό με τη μουσική τους. Το Χριστουγεννιάτικο ταξίδι στις παραδόσεις της Ελλάδας, θα συνεχιστεί… έως τα Χριστούγεννα!

* Ο Παναγιώτης Ε. Δημητρόπουλος είναι συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας και παραμυθιών: “Το χρυσαφένιο κουκούτσι”, εκδόσεις, Περίπλους, “Η μαγεμένη ευχή”, εκδόσεις, Anima*.

we24.gr