ΑΕΤΟΣ Grevena Γρεβενά : ΣΤΙΓΜΕΣ από το ΠΑΡΕΛΘΟΝ: Έναρξη εργασιών εξόρυξης χρωμίτη στον Έξαρχο Γρεβενών ( Βοϊδόλακκος του Μπούρινου)

Δευτέρα 28 Μαΐου 2018

ΣΤΙΓΜΕΣ από το ΠΑΡΕΛΘΟΝ: Έναρξη εργασιών εξόρυξης χρωμίτη στον Έξαρχο Γρεβενών ( Βοϊδόλακκος του Μπούρινου) - Γράφει ο Βασίλης Αποστόλου

"Όταν η Ιστορία επαναλαμβάνεται" ...

Η εφημερίδα της Κοζάνης Βόρειος Ελλάς (28-6-36) γράφει για τις εργασίες
ανόρυξης μεταλλευμάτων στον Έξαρχο Γρεβενών

«Από 10ημέρου αφίκετο εις την κοινότητά μας επίλεκτον συνεργείο του κ. Παπασωτηρίου τέως ανωτάτου Κρατικού υπαλλήλου υπό τον κ. Νικ. Ζαχαράκη μηχανικό και ήρχισε την ανόρυξη μεταλλεύματος χρωμίτη. Η έναρξη των εργασιών ανορύξεως εγένετο υπό τας ευλογίας του ιερέως Γεωργ. Τζάρου παραστημένων των Γ. Γιώτα προέδρου, Θ. Θεοδωρίδου διδασκάλου, των προκρίτων Γ. Γκουτζιαμάνη, Κ. Στάμου και άλλων πολιτών.
Ακολούθως υπό του κ. Ζαχαράκη παρετέθη γεύμα κατά το οποίο εξεφράσθησαν ευχαί ευοδόσεως των εργασιών δια την ανάδειξη του τόπου και καλυτέρευση των συνθηκών ζωής εν τη περιφερεία. Εις τας εργασίας του κ. Ζαχαράκη προσελήφθησαν περί τους 30. Θα ανέλθει ο αριθμός των εργατών εις 1000 κατά τον Π. Καρατζέρην, ο οποίος είδε τον πόθον του εκπληρούμενον. Εις ιδιαιτέραν ομιλία μας με τους ειδικούς ο τόπος θα αποβεί Αλάσκα διότι η γη κρύβει πλούσιον μετάλλευμα ανεξάντλητο».

Ο Φώτιος Β. Ντέμκας από τον Ταξιάρχη Γρεβενών γεννηθείς το 1921 γράφει στο βιβλίο του. «Πήγα στα μεταλλεία του Μπούρινου στο Βοϊδόλακκα. Δούλεψα σκληρά στις γαλαρίες Νο 3 και Νο 9. Στο νούμερο 3ο είχε βάθος περίπου 300 μέτρα. … Έγινα επικεφαλής στο 3ο (τρία). Επιστάτη είχα τον Παχόθλη από τη Σέριφο. Αντίκρυ στο Νο 12 και 4 επιστάτης ήταν ο Πεταχτής με επικεφαλής το χωριανό Γεώργιο Καλιαμπάκα. Στα γραφεία ήταν ο Θεόδωρος Ντιντιόλης εκ Σιατίστης και ο Κουτρομάνος, στο μηχανοστάσιο ο Σκιαδάς Καλαματιανοί». Συνεχίζοντας αναφέρει ότι υπήρχε εκπρόσωπος της γερμανικής εταιρείας Κρούπ ο Αντάμσκι ως και ένας Γερμανός ανθυπολοχαγός. Στα μεταλλεία υπήρχε συσσίτιο δηλ. φαγητό και ψωμί γαλέτα σε κουτιά σικαλίσιο. Στη δουλειά υπήρχαν εργάτες και εργάτριες από τα γύρω χωριά αλλά και από την Πελοπόννησο, διότι υπήρχε πείνα».

Η εξόρυξη χρωμίτη κατά την κατοχή.

Οι Γερμανοί ως κατακτητές της περιοχής από τον Απρίλιο του 1941 δίδουν προτεραιότητα στην εξόρυξη του χρωμίτη. Τα πολεμικά εργοστάσια της Γερμανίας τον χρησιμοποιούσαν ως πρώτη ύλη για την κατασκευή αεροπλάνων, αρμάτων. Όλες οι ποσότητες χρωμίου μεταφέρονταν στη Γερμανία.
Ο Σωτήριος Παπασωτηρίου κάτοικος Αθηνών (Κοδριγκτώνος 40) ιδιοκτήτης των μεταλλείων με αίτηση στο Νομάρχη Κοζάνης στις 27 Ιουνίου 1941 αναφέρει τα παρακάτω «Κατόπιν διαταγής των Γερμανικών Αρχών ήρξαντο αι εργασίαι των εν Βουρίνω μεταλλείων χρωμίου και παρακαλώ όπως διατάξητε, δια τας ανάγκας των εργατών και προσωπικού εν γένει, ανερχομένων επί του παρόντος εις 80, την χορήγησιν των κάτωθι επισιτιστικών ειδών δια τον μήνα Ιούλιο ε. έ. 15 σάκκων αλεύρου, 15 οκάδων μακαρονίων, 40 οκάδων σάπωνος, 5 δοχείων ελαίου, 30 οκάδων άλατος, 2 δοχείων φωτιστικού πετρελαίου, 5 οκάδων ζαχάρεως».
Σύμφωνα με έγγραφο του Νομάρχη Κοζάνης στις 15-10-42 προς το γραφείο επισιτισμού Κοζάνης αναφέρεται ότι κατόπιν του από 15 Οκτωβρίου 1942 εγγράφου της γερμανικής υπηρεσίας κατασκευής της νέας οδού Κοζάνης-Εξάρχου ζητά να χορηγηθούν πέντε χιλιάδες οκάδες καυσοξύλων εκ του δάσους Αυληάνας για τις ανάγκες της υπηρεσίας.

Καταστροφή των μεταλλείων Βοϊδόλακκα

Τα μεταλλεία χρωμίτη στην περιοχή Βοϊδόλακκα καταστράφηκαν από τους αντάρτες στις 29 –30 Μαρτίου 1943.
Ο Μήτσος Ζυγούρας (Παλαιολόγος) δάσκαλος στο χωριό Πυλωροί αρχηγός των ανταρτικών δυνάμεων του ΕΛΑΣ Βεντζίων περιγράφει το γεγονός.
«… Η διάλυση και καταστροφή αυτών των εγκαταστάσεων έγινε στο τέλος Μαρτίου 1943. Στο διάστημα που η μεγάλη ιταλική δύναμη, μετά τη μάχη του Φαρδύκαμπου, πέρασε και μπήκε στα Γρεβενά, μια ομάδα του συγκροτήματος Τσιανόπουλου-Κυρατζόπουλου με επικεφαλής τον Τάσο Θεοδωρόπουλο από το Σχίνοβο –Γρεβενών και το δάσκαλο Αραιοβηματά, πέρασε τον Αλιάκμονα και ήρθε στα Βέντζια.
Μαζί επιδιώξαμε στην αρχή να προσβάλουμε την ιταλική δύναμη (που είχε εγκαταστήσει στο πέρασμά της η φάλαγγα που πήγε στα Γρεβενά) μέσα στο Μπουγάζι Σιάτιστας, στην Πετρομαγούλα. Εκεί είχαν εγκαταστήσει οι Ιταλοί για τον έλεγχο του Μπουγαζιού δύναμη λόχου σχεδόν. Επειδή όμως το έδαφος είναι εντελώς πετρώδες και γυμνό επιχειρήσαμε να χτυπήσουμε το λόχο τη νύχτα αιφνιδιαστικά, αλλά δεν το καταφέραμε, διότι το βάδισμα στο πετρώδες αυτό έδαφος ήταν δύσκολο και προκαλούσε θόρυβο, που δεν ευνοούσε τον αιφνιδιασμό, έτσι σκεφθήκαμε να πάμε να διαλύσουμε και να καταστρέψουμε τα μεταλλεία χρώμιου. Βέβαια δεν ξέραμε αν υπήρχε φρουρά ή όχι. Πήραμε υπ’ όψη το ενδεχόμενο να δίναμε μάχη, αν υπήρχε φρουρά και ξεκινήσαμε απ’ το χωριό Παλιόκαστρο. Έχω την εντύπωση ότι η ιδέα αυτή προήλθε αρχικά από τον Αραιοβηματά.
Όταν φτάσαμε στο χωριό Βάρη, από τους κατοίκους πληροφορηθήκαμε ότι δεν υπήρχε φρουρά και έτσι δεν χρειάστηκε να δώσουμε μάχη. Εκείνο που κάναμε από το χωριό Βάρη, ήταν να ειδοποιήσουμε τους κατοίκους των χωριών απ’ όλα τα Βέντζια να έλθουν με τα ζώα τους στο χώρο των εγκαταστάσεων των ορυχείων στο Μπούρινο για να μεταφέρουν στα χωριά τους όλα τα υλικά που μπορούσαν να μεταφερθούν.
Όταν φτάσαμε στο χώρο των μεταλλείων βρήκαμε όλο το μόνιμο προσωπικό, γύρω στους 30 ανθρώπους, που έμενε εκεί στα χτισμένα οικήματα. Αυτοί ήταν όλοι ξένοι ( από νησιά, άλλοι από Θεσσαλονίκη κλπ). Οι ντόπιοι εργάτες δεν επρόκειτο να έλθουν εκείνη τη μέρα γιατί είχαμε ειδοποιήσει να φτάσουν οι χωρικοί με τα ζώα τους, για να διαλύσουμε τα μεταλλεία. Μιλήσαμε στο προσωπικό για τους σκοπούς μας που μας οδήγησαν να σταματήσουμε τη λειτουργία των μεταλλείων. Προτείναμε στους νέους αν ήθελαν να καταταγούν αντάρτες και οι υπόλοιποι μπορούσαν να φύγουν. Νομίζω ότι κανένας από τους λίγους νέους, που ήταν στο μόνιμο προσωπικό εκεί, δεν κατατάχτηκε. Τους αφήσαμε και έφυγαν αφού πρώτα τελειώσαμε την καταστροφή των εγκαταστάσεων.
Όταν έφτασαν κατά το μεσημέρι οι χωρικοί από όλα τα χωριά των Βεντζίων, με τη βοήθεια του μόνιμου προσωπικού των μεταλλείων φορτώσαμε εργαλεία (κασμάδες, φτυάρια, λοστούς, βαριές) που ήταν πάρα πολλά, διάφορα υλικά ( τζάμια, ξυλεία, τούβλα, πετρέλαιο, δυναμίτη, πισσόχαρτο και άλλα που δε θυμούμαι τώρα), χαλάσαμε και όλα τα οικήματα ( γραφεία, θαλάμους, αποθήκες κλπ.) από θεμέλιο και δεν αφήσαμε τίποτα όρθιο. Οι χωρικοί με τα ζώα τους τα μετέφεραν όλα στα χωριά τους.
Μια μηχανή μεγάλη που δεν μπορούσαμε να την κουβαλήσουμε τη σπρώξαμε και έπεσε μέσα στις χαράδρες του βουνού. Στις δυο μέρες που κράτησε το κουβάλημα και μείναμε εκεί πάνω για τη φρούρηση των χωρικών που μετέφεραν συνέχεια υλικά, δεν παρουσιάστηκε καμία αντίδραση του εχθρού. Όταν τέλειωσε η καταστροφή τότε επιτρέψαμε να φύγει και το μόνιμο προσωπικό.
Στη δυτική αυτή πλευρά του Μπούρινου (Βοϊδόλακκας) δε λειτούργησε σε όλο το διάστημα της κατοχής τα μεταλλεία εξόρυξης χρωμίου….».

Δήλωσις ζημιών εκ πολέμου

Προς το Υπουργείον Οικονομικόν, Γενικήν Διεύθυνσιν Δημοσίου Λογιστικού. Εν Αθήναις τη 25η Απριλίου 1945.

Ο κάτωθι υπογεγραμμένος ΠΑΠΑΣΩΤΗΡΙΟΥ ΣΩΤΗΡΙΟΣ του ΙΩΑΝΝΟΥ κάτοικος εν Αθήναις οδός Κοδριγκτώνος αρ.40, Πολιτικός Μηχανικός, επαγγελλόμενος εκμεταλλεύσεις Μεταλλείων, δηλώ ότι κατά μήνα Μάρτιον του 1943 υπέστην εν τω Μεταλλείω μου χρωμίου επί του όρους Μπούρινου του Νομού Κοζάνης υπό των οργανώσεων ΕΑΜ-ΕΛΑΣ τας κάτωθι ζημίας αποτιμωμένας υπ’ εμού ως ακολούθως:
«Διηρπάγησαν και κατόπιν εκάησαν και καταστράφησαν εντελώς τα εξής οικήματα εκμεταλλεύσεως του Μεταλλείου μου χρωμίου επί του όρους Μπούρινος ανεγερθέντα υπ’ εμού εν τω τόπω της εκμεταλλεύσεως ήτοι:
1) Οίκημα γραφείου και διευθύνσεως, δωμάτια έξι. 3.500.000 δρχ.
2) Δυο μεγάλα οικήματα μετά ξυλίνων κλινών δια την στέγασιν και διαμονήν 250 εργατών. 5.000.000 δρχ.
3) Οίκημα αρτοποιείου μετά κλιβάνου, αποθηκών αλεύρων, καυσίμου ύλης και διαμονής αρτοποιών. 1.500.000 δρχ.
4) Οίκημα μαγειρείου και εστιατορίου εργατών. 1.000.000 δρχ.
5) Οίκημα Σιδηρουργείου. 350.000 δρχ.
6) Οίκημα μηχανοστασίου, μηχανών αεροσυμπιεστών μετά παρακειμένου δωματίου προσμονής του Μηχανικού αυτών. 800.000 δρχ.
7) Οίκημα μεγάλης αποθήκης εργαλείων και υλικών 800.000 δρχ.
8) Οίκημα σταύλου προς στέγασιν των ζώων του Μεταλλείου. 300.000 δρχ.
9) Δύο υπόστεγα διαλογής μεταλλεύματος. 400.000 δρχ.
10) Έπιπλα, μαγειρικά σκεύη κλπ, ως και κλίναι κλινοστρωμναί διαμονής προσωπικού (κουβέρτες, σινδόνια κλπ)». 1.000.000 δρχ.
Σύνολον 14.650.000 δρχ

Ο χρωμίτης, το γκριζωπό μετάλλευμα εξορυσσόταν από υπόγειες στοές. Στη συνέχεια μετά από θραύση γινόταν η πρώτη διαλογή οπό τους διαλογείς. Μετά μεταφερόταν στις εγκαταστάσεις της Σκούμτσιας κι εκεί με τη μέθοδο του μαγνητικού διαχωρισμού λαμβανόταν συμπυκνωμένο μετάλλευμα. Αυτό με τη σειρά του οδηγούνταν στις εγκαταστάσεις των Ελληνικών Σιδηροκραμάτων στον Αλμυρό του Βόλου.