Γιατί αισθανόμαστε μελαγχολία;

Όλοι μας νιώθουμε κάποιες φορές θλιμμένοι ή άκεφοι – κι αυτό μάλιστα δεν είναι καθόλου κακό.

Διότι κάποιος που δεν έχει νιώσει ποτέ του θλίψη δεν ξέρει πώς είναι να νιώθει χαρά. Και το να βιώνει κανείς μια μεγάλη γκάμα συναισθημάτων είναι ανθρώπινο. Είναι φυσικό η διάθεσή μας να παρουσιάζει διακυμάνσεις. Φανταστείτε μια γραμμή που στο πάνω άκρο της υπάρχει η ένδειξη «υπερβολική χαρά» και στο κάτω άκρο της η ένδειξη «κατάθλιψη». Κινούμαστε όλοι συνεχώς πάνω κάτω σε σχέση με αυτή τη γραμμή, ανάλογα με το τι συμβαίνει στη ζωή μας. Τα πάντα είναι θέμα ισορροπίας.

Ωστόσο, αν βρεθείτε κολλημένοι στο άκρο «κατάθλιψη» για ένα χρονικό διάστημα, καλύτερα να αρχίσετε να αναρωτιέστε τι συμβαίνει. Αν κατρακυλήσετε, μπορεί να σας φαίνεται αδύνατο να ξανασηκωθείτε και μια κακή μέρα να γίνει κακή εβδομάδα, μήνας ή και χρόνος. Όσον καιρό όμως και να κρατάει η μελαγχολία, μπορείτε να αναστρέψετε την κατάσταση. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αποδεχτείτε τη διάθεσή σας σαν μια μόνιμη κατάσταση. Μόλις κατανοήσετε πώς και γιατί αισθάνεστε έτσι, θα είστε ήδη σε πολύ καλύτερη θέση για να το αλλάξετε. Είναι πολύ σημαντικό να δεχτείτε ότι αισθάνεστε άσχημα και ότι θέλετε να νιώσετε καλύτερα.

Αν αναγνωρίσετε τον εαυτό σας στα συμπτώματα που αναφέρονται παρακάτω, αυτό μπορεί να σας προσφέρει κάποια ανακούφιση, μια επιβεβαίωση ότι δεν είστε μόνοι και ότι άλλοι άνθρωποι με παρόμοιες εμπειρίες πέρασαν στην άλλη πλευρά. Η κατάθλιψη, σε όλες τις εκφάνσεις της, είναι παλιά ιστορία. Για την ακρίβεια, χρονολογείται από την αρχαιότητα. Συζητήσεις για τις απαρχές της συναντούμε στον Ιπποκράτη, ο οποίος έγραψε:

«Παρατεταμένος φόβος και θλίψη συνιστούν τη μελαγχολία», 

διευκρινίζοντας ότι οι πάσχοντες παρουσιάζουν «αποστροφή προς το φαγητό, αϋπνία, ευερεθιστότητα και νευρικότητα».

Αυτή η διάγνωση είναι ακόμη έγκυρη και τα συμπτώματα που περιέγραψαν ο Ιπποκράτης και οι μαθητές του ισχύουν εξίσου σήμερα όσο και το 400 π.Χ. Η ικανότητα να αισθανθούμε θλίψη υπάρχει σε όλους μας, αλλά κάποιοι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη προδιάθεση στο αίσθημα της δυστυχίας από άλλους. Πρόκειται για κάτι που μπορεί να εμφανιστεί από το πουθενά ή να προέλθει από ένα συγκεκριμένο γεγονός ή μια τραυματική εμπειρία που έχει τη δύναμη να πυροδοτήσει ένα μακροχρόνιο αίσθημα μελαγχολίας.

Η κατάθλιψη δεν επηρεάζει μόνο τη συναισθηματική μας κατάσταση, αλλά και τη σκέψη, τη συμπεριφορά και τη φυσική μας κατάσταση. Τα κλινικά εγχειρίδια χαρακτηρίζουν την κατάθλιψη ως μια διαταραχή η οποία αντιπροσωπεύει μια μεταβολή από προηγούμενη «λειτουργική κατάσταση», όπως μια έντονη αλλαγή (προς το χειρότερο) στα συναισθήματα και στη συμπεριφορά. Μέσα σε διάστημα δύο εβδομάδων οι πάσχοντες θα βιώσουν πέντε ή περισσότερα από τα παρακάτω συμπτώματα (το ένα από τα οποία θα πρέπει να είναι πεσμένη διάθεση ή μειωμένο ενδιαφέρον ή μειωμένη ευχαρίστηση):

♦Πεσμένη διάθεση

♦Μειωμένο ενδιαφέρον ή μειωμένη ευχαρίστηση

♦Διαταραχές της όρεξης

♦Άσκοπες κινήσεις όπως βηματισμός πάνω κάτω, συστροφή των χεριών ή πολύ νευρικές κινήσεις

♦Κόπωση ή έλλειψη ενέργειας

♦Αίσθημα αναξιότητας ή υπερβολική/ανάρμοστη ενοχή

♦Μειωμένη ικανότητα σκέψης ή συγκέντρωσης

♦Eπαναλαμβανόμενες σκέψεις περί θανάτου ή αυτοκτονίας

Τα συμπτώματα αυτά θα προκαλούν σημαντική οδύνη και θα κάνουν ζημιά σε κοινωνικές περιστάσεις, στην εργασία και σε άλλους τομείς της ζωής σας. Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να αποκλείσουμε άλλες αιτίες, όπως για παράδειγμα τις ψυχοτρόπους ουσίες ή κάποιο ιατρικό πρόβλημα.

Τι μας εμποδίζει να ζητήσουμε βοήθεια

Οι γυναίκες τείνουν να ζητούν βοήθεια με μεγαλύτερη συχνότητα απ’ ό,τι οι άνδρες. Ίσως αυτό να οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι οι άνδρες πάσχουν από την παγιωμένη κοινωνική αυταπάτη πως αν παραδεχτούν ότι κάτι δεν πάει καλά τότε είναι σαν να παραδέχονται την αδυναμία τους.

Ίσως πιστεύουν ότι είναι ελαφρώς προσβλητικό να μην είναι σε θέση να σταθούν στο ύψος τους και να το ξεπεράσουν «σαν άντρες». Ή ίσως ακόμα να φταίει η κοινωνία, η οποία για χρόνια θεωρούσε ότι τα προ-βλήματα ψυχικής υγείας έπρεπε να παραμένουν κρυφά. Αν δεν πρόκειται για ένα αμιγώς ιατρικό πρόβλημα –αν δηλαδή δεν φαίνεται ή δεν διορθώνεται με χειρουργείο– τότε κατά κάποιον τρόπο δεν είναι «πραγματικό» και κατά συνέπεια είναι ντροπή.

Υπάρχει μια έμφυτη ενοχή που συνδέεται με το αίσθημα της μελαγχολίας τόσο στους άνδρες όσο και στις γυναίκες: πρέπει απλώς να ανασκουμπωθείς και να τελειώνεις μ’ αυτό το ζήτημα. Δυστυχώς, όμως, η μακροχρόνια μελαγχολία είναι απίθανο να βελτιωθεί ή να εξαφανιστεί χωρίς θεραπεία. Αν προσβληθείτε από ωτίτιδα θα πάρετε αντιβίωση, ενώ αν υποφέρετε από κάποιον μυϊκό πόνο θα κάνετε φυσικοθεραπεία.

Η κατάθλιψη και η μελαγχολία δεν διαφέρουν– υπάρχουν πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να νιώσετε καλύτερα. Ένας άλλος λόγος για τον οποίο μπορεί να θέλετε να κρύψετε την κατάθλιψη είναι η εργασία σας.

Σύμφωνα με την οργάνωση ψυχικής υγείας MIND, ένας στους έξι εργαζόμενους στη Μεγάλη Βρετανία θα βιώσει κάποια στιγμή κατάθλιψη, πανικό ή άγχος. Και ενώ η κατάθλιψη έχει αναγνωριστεί ως ασθένεια, όποιος παραδέχεται σε εργοδότες και συναδέλφους πως πάσχει από κάποιο ζήτημα ψυχικής υγείας, δυστυχώς, ακόμα και σήμερα, στιγματίζεται. Αν σταματήσουμε τη δουλειά λόγω μελαγχολίας κι όχι επειδή, ας πούμε, μας πονάει η μέση, υπάρχει ο φόβος ότι ο κόσμος θ’ αρχίσει να μας φέρεται διαφορετικά. Σας δια-βεβαιώνουμε ότι σιγά σιγά αυτού του είδους το σκεπτικό αλλάζει. Δημοφιλείς εκστρατείες ψυχικής υγείας, όπως το «Ώρα να αλλάξουμε», το μεγαλύτερο βρετανικό πρόγραμμα που πολεμάει το στίγμα και τις διακρίσεις που γίνονται σε βάρος της ψυχικής υγείας, έχουν κάνει θαύματα στην εκπαίδευση του κόσμου για τα δεδομένα της μελαγχολίας.

Η αλήθεια είναι ότι θα δυσκολευτείτε πολύ να βρείτε κάποιον που δεν έχει βιώσει κάποια μορφή κατάθλιψης, είτε ο ίδιος είτε μέσω των φίλων, της οικογένειας και των συναδέλφων του.