Το ΔΥΣΚΟΛΟΤΕΡΟ μουσικό όργανο του κόσμου

Εγκαινιάζουμε μια νέα σειρά δημοσιεύσεων, παρουσιάζοντάς σας περίεργα μουσικά όργανα...!

Ξεκινούμε με το

Theremin (Θέρεμιν)!

Το θέρεμιν (αλλιώς θερεμίνη, αρχικά αιθερόφωνο) είναι ένα ηλεκτρονικό μουσικό όργανο που εφευρέθηκε το 1920. Είναι το μόνο μουσικό όργανο στον κόσμο το οποίο μπορεί να παιχτεί μακρόθεν, δηλαδή «στον αέρα», χωρίς να αγγίζεται από τον ερμηνευτή — του οποίου το παίξιμο μοιάζει με «εναέρια γλυπτική»— και γι' αυτόν το λόγο είναι εξαιρετικά δύσκολο.

Το όνομά του το πήρε από τον εφευρέτη του, το Ρώσο Λεβ Τερμέν o oποίος μεταβαίνοντας στις ΗΠΑ άλλαξε το όνομά του σε Λέον Θέρεμιν (Léon Theremin).

ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Η εφεύρεση του οργάνου έγινε συμπτωματικά. Το 1919 ο Θέρεμιν δούλευε σε ένα εργαστήριο και ασχολείτο με τη μέτρηση της πυκνότητας των αερίων. Κάποια στιγμή, το πλησίασμα του χεριού του στο μηχάνημα είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ενός ήχου που έμοιαζε με σφύριγμα. Ο Θέρεμιν παρατήρησε πως η απομάκρυνση και το πλησίασμα της παλάμης του από το μετρητή παρήγαγε ήχους σε διαφορετικό τονικό ύψος, ανάλογα με την απόσταση. Με βάση αυτή την ανακάλυψη προχώρησε στην κατασκευή του οργάνου, το οποίο παρουσιάστηκε ως «αυτοτελές» μουσικό όργανο το 1928 με την ονομασία "ThereminVox".

Η συσκευή προκάλεσε το έντονο ενδιαφέρον του γίγαντα των οπτικοακουστικών μέσων RCA (Radio Corporation of America). H εταιρεία, που πίστευε ότι η εφεύρεση του Λέον Θέρεμιν μπορούσε να μπει σε κάθε σπίτι, αντικαθιστώντας το κυρίαρχο πιάνο, του πρόσφερε το 1929 συμβόλαιο αξίας 100.000 δολαρίων —ποσό τεράστιο για τα μέτρα της εποχής. Το Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς τα πρώτα όργανα βγήκαν στην αγορά, με τιμή πώλησης 220 δολάρια, αλλά η RCA λίγο αργότερα διέκοψε την παραγωγή, αφού στο μεταξύ είχε ξεσπάσει η μεγάλη οικονομική κρίση (The Great Depression).

ΑΡΧΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ

Η θερεμίνη είναι μια συσκευή, από την οποία προεξέχουν δύο κεραίες που δημιουργούν ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Με την κίνηση του χεριού του ανάμεσα στις κεραίες και το ηλεκτρικό δυναμικό του σώματός του, ο μουσικός επιδρά στο ηλεκτρομαγνητικό πεδίο. Οι μεταβολές αυτές του ηλεκτρομαγνητικού πεδίου αναγνωρίζονται, ενισχύονται και αναπαράγονται από τις κεραίες ως ήχος.

ΧΡΗΣΗ και ΔΙΑΔΟΣΗ

Παρόλο που το θέρεμιν αποτέλεσε από πολλές απόψεις «τομή» στην ιστορία της κατασκευής μουσικών οργάνων και ηγετικές μορφές της μουσικής πρωτοπορίας (Τζων Κέιτζ, Εντγκάρ Βαρέζ το χαρακτήρισαν ως «το όργανο του αιώνα»,η χρήση του παρέμεινε αρχικά περιορισμένη. Με λίγες εξαιρέσεις, δε βρήκε ιδιαίτερη απήχηση στο χώρο της λόγιας μουσικής της εποχής.

Χρησιμοποιήθηκε κατά κύριο λόγο σε κινηματογραφικές ταινίες, ιδίως σε σκηνές αγωνίας, φόβου, απόγνωσης και συχνά σε φιλμ επιστημονικής φαντασίας ή με «διαστημική» θεματολογία, καθώς και στην ηλεκτρονική ποπ μουσική. Μερικές από τις ταινίες που το θέρεμιν χρησιμοποιήθηκε στη μουσική - ηχητική τους επένδυση είναι οι: The Bride of Frankenstein (H νύφη του Φρανκενστάιν, 1935)[β] του Τζέημς Γουέηλ, Νύχτα αγωνίας (1945) του Χίτσκοκ, The Day the Earth Stood Still (Όταν η Γη σταματήσει, 1951) του Ρόμπερτ Γουάιζ, It Came from Outer Space (1953) του Τζακ Άρνολντ, Ed Wood (1994) και Mars Attacks! (1996) του Τιμ Μπάρτον και Μπάτμαν για πάντα (1995) του Τζόελ Σουμάχερ.

O Jimmy Page των Led Zeppelin "ροκάρει" με ένα θέρεμιν το 1977

Ευρύτερα γνωστό στο χώρο της μουσικής έγινε τη δεκαετία του '90. Το θέρεμιν ενέπνευσε συγκροτήματα όπως τους Rolling Stones, Led Zeppelin, Beach Boys, Pixies, Placebo, Portishead και Radiohead. 

Βιρτουόζοι θερεμινίστες υπήρξαν οι Δρ. Σάμιουελ Χόφμαν (Dr. Samuel J. Hoffman, 1903-1967), η Λύντια Καβίνα (γενν. Μόσχα, 1967), μικρανηψιά του Λ. Θέρεμιν, και η αυστριακής καταγωγής Νεοϋορκέζα Ντόριτ Κράυσλερ (Dorit Chrysler, γενν. Γκρατς, 1973). Άρρηκτα συνδεδεμένη με το θέρεμιν είναι η πρωτοπόρος της ηλεκτρονικής μουσικής, Κλάρα Ρόκμορ (Clara Rockmore) [δείτε video παραπάνω]. Γεννημένη στις 9 Μαρτίου 1911, στο Βίλνιους της Λιθουανίας, η Ρόκμορ υπήρξε βιρτουόζος του οργάνου και στενή φίλη του Λ. Θέρεμιν.

ΤΟ ΘΕΡΕΜΙΝ ΣΤΙΣ ΜΕΡΕΣ ΜΑΣ

Στις μέρες μας το Θέρεμιν εξακολουθεί να κατασκευάζεται από διάφορες εταιρίες, με κυρίαρχη την εταιρία Moog η οποία έχει εξελίξει το ιδιαίτερο αυτό όργανο.

Το εντυπωσιακό είναι ότι πέρα από τους παλαιούς βιρτουόζους θερεμινίστες, υπάρχει μια τάση τα τελευταία χρόνια για εκμάθηση του οργάνου από νέους μουσικούς που επιθυμούν να το εντάξουν στις ορχήστρες και τα μουσικά σύνολά τους. Να τονίσουμε και πάλι ότι εκτός από τις βασικές αρχές λειτουργίας, το Theremin δεν μπορεί ουσιαστικά να διδαχθεί, κατατάσσοντάς το στα δυσκολότερα μουσικά όργανα του κόσμου!

Παρακάτω σας παρουσιάζουμε μερικά video που κυκλοφορούν στο YouTube, μήπως σας έρθει η όρεξη και ασχοληθείτε...!

...η συνέχεια εδώ!