ΤΑΞΙΔΙΑ: Μύθοι και μυστήρια

Η άνοιξη είναι για την Ελευσίνα η καλύτερη εποχή

Η μετάβαση από τον χειμώνα στην άνοιξη παραλληλίστηκε από τους αρχαίους Έλληνες ως το σμίξιμο της θεάς Δήμητρας με τη χαμένη κόρη της, την Περσεφόνη. Η αγκαλιά τους ήταν αυτή που γέννησε την καλοκαιρία και την ανθοφορία. Ο Απρίλιος, δικαιωματικά, τους ανήκει. Γι’ αυτό, αν κάποιος θέλει να επισκεφθεί την Ελευσίνα –την πόλη που λάτρεψε όσο καμία τη θεά Δήμητρα και την Περσεφόνη–, δεν θα βρει καλύτερη εποχή από αυτήν, που στον αρχαιολογικό χώρο ανθίζουν σωρηδόν οι μαργαρίτες. Πέραν της φοβερής φυσιογνωμίας και της ασύλληπτης αξίας της, η Ελευσίνα τα τελευταία χρόνια έχει έρθει στο προσκήνιο και λόγω του θεσμού της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης, που, λόγω πανδημίας, μετατέθηκε στο 2023. 

Ο μύθος είναι δίπλα μας

Ας σκεφτούμε λίγο πόσο τυχεροί είμαστε οι Αθηναίοι: απ’ όλους τους ανθρώπους του κόσμου που αγαπούν τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, είμαστε οι μόνοι που μέσα σε λίγη ώρα μπορούμε να φτάσουμε στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας για να δούμε από κοντά το σκηνικό της κάθαρσης του δράματος: το Πλουτώνειο σπήλαιο, απ’ όπου η Περσεφόνη επέστρεψε στη γη, μετά την παραμονή της στον Κάτω Κόσμο.  

Πολύ ξεχωριστή η παράσταση με τα δεμάτια σιταριού και το ανάγλυφο ανθέμιο. 

Τα μνημεία και τα Μυστήρια

Η θεά Δήμητρα λατρευόταν στην Ελευσίνα ήδη από το 1350 π.Χ. και μέχρι τον 4ο αιώνα μ.Χ. (αρχικά η λατρεία είχε τον χαρακτήρα μιας τοπικής αγροτικής γιορτής που από τον 8ο αιώνα π.Χ. απέκτησε πανελλήνιο χαρακτήρα). Μετά την καταστροφή που προκάλεσαν οι Πέρσες (480 π.Χ.), στο ιερό ανεγέρθηκαν νέα κτίρια. Σήμερα έχουν μείνει υπολείμματα των αρχαίων μνημείων – άλλα σε καλύτερη κατάσταση, άλλα σε χειρότερη, άλλα απλώς ως ιδέα. Θα σας βοηθήσει πολύ το φυλλάδιο που θα σας δώσουν στην είσοδο για να περιηγηθείτε στον χώρο και να καταλάβετε πού βρίσκονταν τα Μεγάλα και τα Μικρά Προπύλαια, το Καλλίχορον Φρέαρ (το ιερό πηγάδι της Δήμητρας), ο ναός της Προπυλαίας Αρτέμιδος, οι ναοί της Φαυστίνας και της Σαβίνας, η Εσχάρα (βωμός των ρωμαϊκών χρόνων για θυσίες σφαγίων) και φυσικά το Τελεστήριο, όπου γίνονταν οι τελετές των Ελευσίνιων Μυστηρίων, για τα οποία πολλά φανταζόμαστε αλλά πολύ λιγότερα ξέρουμε. Τα Ελευσίνια Μυστήρια, λέει μια εκδοχή του μύθου, ήταν λατρευτικές τελετές της Δήμητρας που δίδαξε η ίδια η θεά στους Ελευσίνιους. Όσοι συμμετείχαν ενεργά έρχονταν πιο κοντά στην ευτυχία και συμφιλιώνονταν με τον θάνατο. Πώς; Δεν ξέρουμε ακριβώς, αφού οι συμμετέχοντες έπρεπε να κρατούν το στόμα τους κλειστό, ώστε τα Μυστήρια να διατηρούν τον μυστικό χαρακτήρα τους. Άγνωστα, λοιπόν, ως προς το ακριβές περιεχόμενο, με μεγάλη όμως κοινωνική αξία, γιατί «ανάμεσα στους εξαίρετους και πράγματι θεϊκούς θεσμούς που η Αθήνα σας έχει γεννήσει και φέρει στην ανθρωπότητα, καμία, θεωρώ, δεν είναι καλύτερη από αυτά τα Μυστήρια», όπως υποστήριξε ο Κικέρωνας (Περί νόμων, Βιβλίο Β΄, 36).

Όλα τα μυστήρια της Ελευσίνας παραμένουν μέχρι σήμερα σκαλισμένα στα αρχαία μάρμαρα. 

Παναγία Μεσοσπορίτισσα

Ένας τρίτος αλλά πολύ βασικός λόγος για μια επίσκεψη στην Ελευσίνα είναι η Παναγία η Μεσοσπορίτισσα, ένας μικρός μεταβυζαντινός ναός που βρίσκεται σε λόφο εντός του αρχαιολογικού χώρου. Η Μεσοσπορίτισσα (που λέγεται έτσι επειδή γιορτάζει στη μέση της σποράς) συντηρεί τη μαγεία και τους μύθους της Ελευσίνας: κάθε χρόνο, στις 20 Νοεμβρίου, παραμονή των Εισοδίων της Θεοτόκου ανοίγει για να πραγματοποιηθεί εσπερινός και αρτοκλασία και για να αναβιώσουν τα πολυσπόρια, όπου οι παρευρισκόμενοι γεύονται ένα μείγμα από βρασμένο στάρι, όσπρια, ρόδι και σταφίδες. Η λειτουργία πραγματοποιείται πάνω από το Τελεστήριο, όπου λάμβαναν χώρα τα Ελευσίνια Μυστήρια, μόνο που η επίκληση δεν γίνεται στη θεά Δήμητρα αλλά στην Παναγία. Το έθιμο έχει ενταχθεί στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Tip: Το Δυτικό Νεκροταφείο
Σε έναν μικρό δρόμο, την οδό Επτά επί Θήβας, υπάρχει τμήμα του (σημαντικού) Δυτικού Νεκροταφείου της Ελευσίνας, που απείχε 750 μ. από το Τελεστήριο. Πρόκειται για ένα ταφικό σύνολο που κάποιοι ερευνητές ταύτισαν με το ηρώο των στρατηγών του Άργους που εκστράτευσαν κατά της Θήβας. Το Δυτικό Νεκροταφείο ανακαλύφθηκε τυχαία το 1938 από εργάτες της Ηλεκτρικής Εταιρείας και ανασκάφηκε αρχικά από τους Κωνσταντίνο Κουρουνιώτη και Ιωάννη Τραυλό και αργότερα από τον Γεώργιο Μυλωνά και τους συνεργάτες του. Πρόκειται για μη οργανωμένο αρχαιολογικό χώρο.

Info:
Αρχαιολογικός χώρος Ελευσίνας: Τηλ. 210-5546019, ανοιχτά καθημερινά εκτός Τρίτης, 8.30-4.00, εισιτήριο 6 ευρώ. 

kathimerini.gr