Μεγάλη Τρίτη: Πού είναι αφιερωμένη η μέρα -Το τροπάριο της Κασσιανής, τα τάλαντα, οι Δέκα Παρθένες

Σήμερα στις εκκλησίες της χώρας ψάλλεται το ξακουστό τροπάριο της Κασσιανής. «Η ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή» αφιερωμένο στην Κασσιανή ή Κασία (Κασσία), ή Εικασία, ή Ικασία, μία βυζαντινή ηγουμένη, ποιήτρια, συνθέτρια, και υμνογράφο στην οποία και αποδίδεται το κατανυκτικό τροπάριο.

Στον Όρθρο της Μεγάλης Τρίτης ο οποίος ψάλλεται το βράδυ της Μεγάλης Δευτέρας διαβάζεται από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου (22, 15- 23, 39) η καταδίκη των Φαρισαίων. Στην Ακολουθία συνεχίζεται η ανάγνωση από το Ευαγγέλιο του Ματθαίου όπου γίνεται λόγος για το Τέλος. Γι’ αυτό μιλούν και οι δύο παραβολές της ημέρας. Η πρώτη είναι η παραβολή των δέκα παρθένων. Η άλλη παραβολή είναι των ταλάντων που μας διδάσκει να είμαστε εργατικοί και να καλλιεργούμε και να αυξήσουμε τα πνευματικά μας χαρίσματα.

Το βράδυ της Μεγάλης Τρίτης, ωστόσο, ψάλλεται ο όρθρος της Μεγάλης Τετάρτης. Ένας όρθρος που αφιερώνεται στην αμαρτωλή γυναίκα που μετανιωμένη άλειψε τα πόδια του Κυρίου με μύρο, και συγχωρέθηκε για τα αμαρτήματά της, γιατί έδειξε μεγάλη αγάπη και πίστη στον Κύριο.


Μεγάλη Τρίτη: Η παραβολή των δέκα παρθένων

Στην παραβολή των δέκα παρθένων, σύμφωνα με το Κατά Ματθαίον 25:1-13, δέκα παρθένες περιμένουν έναν γαμπρό. Οι πέντε έφεραν αρκετό λάδι για τις λάμπες που θα χρησιμοποιούσαν κατά την διάρκεια της αναμονής τους, ενώ οι άλλες πέντε χρειάστηκε να αγοράσουν περισσότερο λάδι μετά την καθυστέρηση της άφιξης του γαμπρού.

Οι πέντε παρθένες που ήταν προετοιμασμένες για την άφιξη του γαμπρού ανταμείφθηκαν, ενώ ο γαμπρός απαρνήθηκε τις πέντε που δεν ήταν προετοιμασμένες. Εκτιμάται ότι το μήνυμα που δίνει η συγκεκριμένη παραβολή είναι το ότι πρέπει άπαντες να είναι προετοιμασμένοι για την Ημέρα της Κρίσης.

Η παραβολή των δέκα παρθένων που τιμάται τη Μεγάλη Τρίτη ήταν μια από τις πιο δημοφιλείς παραβολές του Μεσαίωνα και είχε επιρροή στη γοτθική τέχνη, τη γλυπτική και την αρχιτεκτονική των γερμανικών και γαλλικών καθεδρικών ναών.

Τα τάλαντα

Η παραβολή των ταλάντων της Μεγάλης Τρίτης:

«Η βασιλεία τού Θεού μοιάζει μ᾿ έναν άνθρωπο ο οποίος, φεύγοντας γιά ταξίδι, κάλεσε τούς δούλους του καί τούς εμπιστεύτηκε τά υπάρχοντά του. Σ᾿ άλλον έδωσε πέντε τάλαντα, σ᾿ άλλον δύο, σ᾿ άλλον ένα, στόν καθένα ανάλογα μέ τήν ικανότητά του, κι έφυγε αμέσως γιά τό ταξίδι. Αυτός πού έλαβε τά πέντε τάλαντα, πήγε καί τά εκμεταλλεύτηκε καί κέρδισε άλλα πέντε. Κι αυτός πού έλαβε τά δύο τάλαντα, κέρδισε επίσης άλλα δύο.

᾿Εκείνος όμως πού έλαβε τό ένα τάλαντο, πήγε κι έσκαψε στή γή καί έκρυψε τά χρήματα τού κυρίου του. ῞Υστερα από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, γύρισε ο κύριος εκείνων τών δούλων καί έκανε λογαριασμό μαζί τους. Παρουσιάστηκε τότε εκείνος πού είχε λάβει τά πέντε τάλαντα καί τού έφερε άλλα πέντε.

“Κύριε”, τού λέει, “μού εμπιστεύτηκες πέντε τάλαντα• κοίτα, κέρδισα μ᾿ αυτά άλλα πέντε”. ῾Ο κύριός του τού είπε• “εύγε, καλέ καί έμπιστε δούλε! ᾿Αποδείχτηκες αξιόπιστος στά λίγα, γι᾿ αυτό θά σού εμπιστευτώ πολλά. ῎Ελα νά γιορτάσεις μαζί μου”. Παρουσιάστηκε κι ο άλλος μέ τά δύο τάλαντα καί τού είπε• “κύριε, μού εμπιστεύτηκες δύο τάλαντα• κοίτα, κέρδισα άλλα δύο”. Τού είπε ο κύριός του• “εύγε, καλέ καί έμπιστε δούλε! ᾿Αποδείχτηκες αξιόπιστος στά λίγα, γι᾿ αυτό θά σού εμπιστευτώ πολλά. ῎Ελα νά γιορτάσεις μαζί μου”. Παρουσιάστηκε κι εκείνος πού είχε λάβει τό ένα τάλαντο καί τού είπε• “κύριε, ήξερα πώς είσαι σκληρός άνθρωπος.

Θερίζεις εκεί όπου δέν έσπειρες καί συνάζεις καρπούς εκεί πού δέν φύτεψες. Γι᾿ αυτό φοβήθηκα καί πήγα κι έκρυψα τό τάλαντό σου στή γή. ῾Ορίστε τά λεφτά σου”. ῾Ο κύριός του τού αποκρίθηκε• “δούλε κακέ καί οκνηρέ, ήξερες πώς θερίζω όπου δέν έσπειρα, καί συνάζω καρπούς απ᾿ όπου δέν φύτεψα! Τότε έπρεπε νά βάλεις τά χρήματά μου στήν τράπεζα, κι εγώ όταν θά γυρνούσα πίσω θά τά έπαιρνα μέ τόκο. Πάρτε του, λοιπόν, τό τάλαντο καί δώστε το σ᾿ αυτόν πού έχει τά δέκα τάλαντα. Γιατί σέ καθέναν πού έχει, θά τού δοθεί μέ τό παραπάνω καί θά ᾿χει περίσσευμα• ενώ απ᾿ όποιον δέν έχει, θά τού πάρουν καί τά λίγα πού έχει.

Κι αυτόν τόν άχρηστο δούλο πετάξτε τον έξω στό σκοτάδι. ᾿Εκεί θά κλαίνε, καί θά τρίζουν τά δόντια’’». ᾿Αφού τά είπε όλα αυτά, πρόσθεσε μέ έμφαση• «῞Οποιος έχει αυτιά γιά ν᾿ ακούει άς τά ακούει».

Το τροπάριο της Κασσιανής της Μεγάλης Τρίτης

Σύμφωνα με τον βυζαντινό χρονογράφο Συμεών Μάγιστρο, η Ευφροσύνη, μητέρα του αυτοκράτορα Θεόφιλου και κόρη του Κωνσταντίνου του ΣΤ’, στην προσπάθειά της να παντρέψει το γιο της, το έτος 830μ.Χ, διοργάνωσε στην μεγαλόπρεπη αίθουσα Τρικλίνιο των ανακτόρων της Κωνσταντινούπολης, μεγάλη σύναξη από τις πιο όμορφες κοπέλες της Αυτοκρατορίας. Η προσέλευση υπήρξε μεγάλη από «καλλίστας παρθένους». Κι όταν παρατάχθηκαν στη σειρά, καθισμένες πάνω σε πολυτελή ανάκλιντρα, ο αυτοκράτορας Θεόφιλος περιήλθε μπροστά τους να διαλέξει την μέλλουσα σύζυγό του και αυτοκράτειρα, δίνοντας σε όποια διάλεγε ένα χρυσό μήλο.

Η ομορφότερη ήταν η Κασσιανή, που η ομορφιά της θάμπωσε το νεαρό Θεόφιλο και σ’ αυτήν επρόκειτο να δώσει το μήλο, σύμβολο της προτίμησής του. Θέλοντας όμως να διαπιστώσει αν και η εξυπνάδα της ήταν ανάλογη με την ομορφιά της, της είπε: «Ως άρα δια γυναικός ερρύη τα φαύλα» («Από τη γυναίκα ξεκινούν τα κακά πράγματα»), υπονοώντας την Εύα. Η Κασσιανή όμως δεν ξαφνιάστηκε και θέλοντας να δείξει και την εξυπνάδα της απάντησε: «Αλλά και δια γυναικός πηγάζει τα κρείττονα» («Και από τη γυναίκα πηγάζουν τα καλύτερα, τα ευγενέστερα»), υπονοώντας την Παναγία, που έφερε στον κόσμο το μεγαλύτερο αγαθό. Αυτή όμως η πράγματι έξυπνη απάντηση χαρακτηρίσθηκε από τον Θεόφιλο ότι περιείχε και κάποια προπέτεια και επιπολαιότητα, οπότε έδωσε το μήλο στην επίσης ωραία, αλλά και σεμνή Θεοδώρα.

Η Κασσιανή απογοητεύθηκε από την αποτυχία της και πήρε την απόφαση να αποτραβηχτεί από τον κόσμο και να μονάσει. Έκτισε με δικά της χρήματα ένα μοναστήρι, που πήρε αργότερα το όνομά της, ντύθηκε το μοναχικό σχήμα και αφιερώθηκε στη λατρεία του Χριστού και στην ποίηση, συνδυάζοντας έτσι τη βαθιά ευσέβεια και την κλίση της στα γράμματα. Λέγεται μάλιστα ότι μετά την αποτυχία της είπε: «Επειδή δεν έγινα βασίλισσα του προσκαίρου τούτου κόσμου, θα γίνω υπήκοος της αιωνίας Βασιλείας του Χριστού».

Εκεί στο μοναστήρι εκδηλώθηκε και το έμφυτο καλλιτεχνικό της ταλέντο και το βαθύ θρησκευτικό της συναίσθημα συνθέτοντας εκκλησιαστικούς ύμνους, τροπάρια. Εκεί στην ήσυχη και υποβλητική ατμόσφαιρα του μοναστηριού συνέθεσε και το περίφημο Ιδιόμελο «Τροπάριο της Κασσιανής» από το όνομά της, που αργότερα η Ορθόδοξη Εκκλησία το καθιέρωσε ως Δοξαστικό των Αποστίχων του Όρθρου της Μεγάλης Τετάρτης.

Βάσει παράδοσης, ο αυτοκράτορας Θεόφιλος που ήταν ερωτευμένος μαζί της, επιθυμούσε να τη δει ξανά προτού πεθάνει και πήγε εκεί. Η Κασσιανή ήταν στο κελί γράφοντας το τροπάριο που διαβάζεται πλέον τη Μεγάλη Τρίτη όταν αντιλήφθηκε την άφιξη της αυτοκρατορικής ακολουθίας. Τον αγαπούσε ακόμη αλλά, πλέον, είχε αφιερώσει τη ζωή της στον Θεό γι’ αυτό και κρύφτηκε -«θάβοντας» μέσα της το πάθος και άφησε τον μισοτελειωμένο ύμνο στο τραπέζι. Ο Θεόφιλος μπήκε στο κελί αναζητώντας τη, αλλά μάταια: εκείνη τον παρακολουθούσε μέσα από μία ντουλάπα όπου είχε κρυφτεί. Ο Θεόφιλος έκλαψε μετανιωμένος που έχασε αυτή τη γυναίκα. Στο τραπέζι βρήκε τα χειρόγραφά της και τα διάβασε.

Η Κασσιανή εμπνεύστηκε από τα λόγια των Ευαγγελιστών, που δεν αναφέρονται στη Μαρία τη Μαγδαληνή, όπως πολλοί πιστεύουν, αλλά στην ανώνυμη αμαρτωλή γυναίκα, τη μοιχαλίδα, που ο Χριστός έσωσε από βέβαιο λιθοβολισμό του έξαλλου πλήθους των Φαρισαίων για το ηθικό της παράπτωμα, με εκείνα τα λόγια Του: «Ο αναμάρτητος πρώτος τον λίθον βαλέτω επ’ αυτήν». Και όταν αργότερα ο Ιησούς βρέθηκε στο σπίτι του Σίμωνα του Φαρισαίου του λεπρού, η αμαρτωλή εκείνη γυναίκα αισθάνεται την ανάγκη να πάει να εκφράσει την ευγνωμοσύνη και αφοσίωσή της στον Σωτήρα Χριστό. Αγοράζει αρώματα, ντύνεται ταπεινά και σεμνά και ταπεινωμένη και συντετριμμένη, με δάκρυα στα μάτια, έρχεται και πλένει τα πόδια του Ιησού και τα σκουπίζει με τα ξέπλεκα μαλλιά της. Τα δάκρυά της εκείνα ήταν δάκρυα ελέους και συντριβής και κλαίει με πάθος να την ευσπλαχνιστή ο Θεός της αγάπης και της συγχώρεσης.

Αρχικά οι μυθιστοριογράφοι θεωρούσαν ότι η Κασσιανή περιέγραφε τον εαυτό της κάτι όμως που δεν ισχύει.

Το τροπάριο της Κασσιανής

Το τροπάριο της Κασσιανής που ψάλλεται τη Μεγάλη Τρίτη είναι το εξής:


Κύριε, ἡ ἐν πολλαῖς ἁμαρτίαις περιπεσοῦσα γυνή,


τὴν σὴν αἰσθομένη θεότητα, μυροφόρου ἀναλαβοῦσα τάξιν,

ὀδυρομένη, μύρα σοι, πρὸ τοῦ ἐνταφιασμοῦ κομίζει.

Οἴμοι! λέγουσα, ὅτι νύξ μοι ὑπάρχει, οἶστρος ἀκολασίας,

ζοφώδης τε καὶ ἀσέληνος ἔρως τῆς ἁμαρτίας.

Δέξαι μου τὰς πηγὰς τῶν δακρύων,

ὁ νεφέλαις διεξάγων τῆς θαλάσσης τὸ ὕδωρ

κάμφθητί μοι πρὸς τοὺς στεναγμοὺς τῆς καρδίας,


ὁ κλίνας τοὺς οὐρανοὺς τῇ ἀφάτῳ σου κενώσει.


Καταφιλήσω τοὺς ἀχράντους σου πόδας,


ἀποσμήξω τούτους δὲ πάλιν τοῖς τῆς κεφαλῆς μου βοστρύχοις


ὧν ἐν τῷ παραδείσῳ Εὔα τὸ δειλινόν,

κρότον τοῖς ὠσὶν ἠχηθεῖσα, τῷ φόβῳ ἐκρύβη.

Ἁμαρτιῶν μου τὰ πλήθη καὶ κριμάτων σου ἀβύσσους

τίς ἐξιχνιάσει, ψυχοσῶστα Σωτήρ μου;

Μή με τὴν σὴν δούλην παρίδῃς, ὁ ἀμέτρητον ἔχων τὸ ἔλεος.


Η Μεγάλη Τετάρτη και το καθάρισμα του σπιτιού

Σύμφωνα με την παράδοση, σε αρκετές περιοχές της χώρας, η Μεγάλη Τρίτη είναι συνδεδεμένη με το σχολαστικό καθάρισμα του σπιτιού. Σε άλλες περιοχές τη Μεγάλη Τρίτη φτιάχνονται κουλουράκια και τσουρέκια -αντί της Μεγάλης Πέμπτης.

iefimerida.gr