Έφυγε από τη ζωή ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Ευστάθιος Πελαγίδης

*Ο ιστορικός Ευστάθιος Πελαγίδης και η συμβολή του στη διαμόρφωση της ιστορικής συνείδησης και ταυτότητας των προσφύγων 

 

Έφυγε από κοντά μας ο καθηγητής ιστορίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας Ευστάθιος (Στάθης) Πελαγίδης, σε ηλικία

88 ετών, έχοντας μεγάλη προσφορά στην ανάδειξη της ιστορίας του ποντιακού ελληνισμού, αλλά και του ελληνισμού της Μακεδονίας, με τη συγγραφή δεκάδων έργων και επιστημονικών διαλέξων.

Ο Ευστάθιος (Στάθης) Πελαγίδης, άφησε την τελευταία του πνοή μετά από σύντομη ασθένεια σήμερα Δευτέρα 26 Φεβρουαρίου 2024 στη Θεσσαλονίκη, η εξόδιος ακολουθία θα ψαλεί την Τετάρτη 28 Φεβρουαρίου 2024, στις 9 το πρωί από τον Ιερό Ναό Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στην οδό Δελφών στην Ανατολική Θεσσαλονίκης, ενώ η ταφή του θα γίνει στην γενέτειρά του, την Οινόη Καστοριάς, στο χωριό που είδε το φως της ζωής, το 1936.

 

 

Ο Ευστάθιος (Στάθης) Πελαγίδης, ήταν καθηγητής του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, από το οποίο και συνταξιοδοτήθηκε, ήταν ενεργό μέλος μέχρι πρόσφατα στο διοικητικό συμβούλιο του Πανελληνίου Συνδέσμου Ποντίων Εκπαιδευτικών, έχοντας διατελέσει αντιπρόδρος του Συνδέσμου, και ήταν ενεργό μέλος στην Εύξεινο Λέσχη Θεσσαλονίκης.

Ο Ευστάθιος (Στάθης) Πελαγίδης, ήταν συνεργάτης της εφημερίδας ΕύΞΕΙΝΟΣ ΠΟΝΤΟΣ, στα τεύχη του οποίου δημοσιεύθηκαν πολλές έρευνές του για την ιστορία του προσφυγικού ελληνισμού, των Ελλήνων του Πόντου και της Μικράς Ασίας.

Οι έρευνες του Ευστάθιου (Στάθη) Πεγαλίδη, εστιάζονταν σε θέματα του προσφυγικού ελληνισμού κυρίως του ποντιακού και μικρασιατικού, ενώ πηγές από τις οποίες αντλούσε τα στοιχεία της έρευνάς του, ήταν, τα Βρετανικά Αρχεία, τα Αρχεία της Κοινωνίας των Εθνών, στη Γενεύη και τα Ιστορικά Αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας.

Ορισμένα από τα αυτοτελή ιστορικά του έργα είναι: «Το κρυπτοχριστιανικό ζήτημα στον Πόντο», «Προσφυγική Ελλάδα (1913-1930). Ο πόνος και η δόξα», «Η αποκατάσταση των προσφύγων στη Δυτική Μακεδονία (1923-1930)», «Από την Αιολίδα στην Παμφυλία. Ζωντανός και μνημειακός ελληνισμός», «Άγιος Γεώργιος Περιστερεώτα. 1200 χρόνια», «Ο ηρωικός Πόντος», «Ο μακεδονικός αγώνας στις περιοχές Καστοριάς και Φλώρινας», «Ο κώδικας της Μητροπόλεως Καστοριάς, 1665-1769» και πολλά άλλα.

Ασχολήθηκε ιδιαίτερα το τελευταίο διάστημα με τους Έλληνες αιχμαλώτους της Μικρασιατικής Καταστροφής και την τύχη τους, ενώ εξέδωσε και σχετικό βιβλίο, λίγο πριν το θάνατό του.

Είχε επίσης δημοσιεύσει πολλές έρευνες σε επιστημονικά περιοδικά, και είχε κάνει δημοσιεύσεις για το προσφυγικό πρόβλημα, με τους ομογενείς από την πρώην Σοβιετική Ένωση, έχοντας διοργανώσει προγράμματα ειδικών μαθημάτων, τόσο στο πανεπιστήμιο, όσο και σε συνεργασία με δήμους και συλλόγους.

Είχε δώσει διαλέξεις, τόσο στην Ελλάδα, αλλά και στην Αμερική, την Αυστραλία και την Ευρώπη, για την Μικρασιατικό και Ποντιακό Ελληνισμό, αλλά και για θέματα της Μακεδονίας.

efxinospontos.gr

 

 
*Σ. Ηλιάδου-Τάχου: Ο ιστορικός Ευστάθιος Πελαγίδης και η συμβολή του στη διαμόρφωση της ιστορικής συνείδησης και ταυτότητας των προσφύγων

Η σημερινή είδηση της εκδημίας του Καθηγητή Ευστάθιου Πελαγίδη, Δυτικομακεδόνα εξ Οινόης Καστορίας, λύπησε όχι μόνο το σύνολο της ακαδημαϊκής κοινότητας του Παιδαγωγικού Δημοτικής Εκπαίδευσης, όπου ο ίδιος διετέλεσε Καθηγητής,  αλλά και το σύνολο του  προσωπικού και των Καθηγητών του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας,  όπου ο εκλιπών είχε διδάξει για ικανό αριθμό ετών.

Δεν θα αναλωθώ στην περιγραφή του ήθους και του χαρακτήρα του, κάτι που είναι γνωστό τοις πάσι. Εκκινώ από την σημασία του ακαδημαϊκού του έργου, αυτού  που μας κατέλειπε. Και από την αρχή διατυπώνω  την βεβαιότητα πως δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί υπερβολή  ο ισχυρισμός μου,ότι ο Στάθης Πελαγίδηςυπήρξε  «ο σημαντικότερος ιστορικός της  προσφυγικής αποκατάστασης στη Δυτική Μακεδονία».  Αναφέρομαι σε ένα θέμα που διαχειρίστηκε πρώτοςστο πλαίσιο της διδακτορικής του διατριβής., αντλώντας στοιχεία μέσα από τα Αρχεία της Κοινωνίας των Εθνών,[1]  τα οποία αφορούαν στις δράσεις της «Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων» (ΕΑΠ). Το βιβλίο μάλιστα που εκδόθηκε στη συνέχεια,το οποίο διασώζει λεπτομερείς καταγραφές για τη μεταβολή των δημογραφικών δεδομένων στη Δυτική Μακεδονία, άμα τη ελεύσει των προσφύγων,  αποτελεί έως σήμερα, αν και έχουν περάσει αρκετά χρόνια από την έκδοσή του, σημείο αναφοράς για τους φοιτητές μας,  οι οποίοι διερευνούν τα ζητήματα της Δυτικής Μακεδονίας.

Πληθωρικός όντας ο Πελαγίδης, συνέγραψε, τον αμέσως επόμενο χρόνο και εξέδωσε  μονογραφία, αφιερωμένη στη διερεύνηση του «κρυπτοχριστιανικού ζητήματος», [2]με πεδίο αναφοράς τον Πόντο, μια μονογραφία που δημιουργούσε το έναυσμα του προβληματισμού, τόσο για τον χαρακτήρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, όσο και για τις θρησκευτικές μειονότητες του χώρου, οι οποίες είχαν συστήσει τους δικούς τους κώδικες επικοινωνίας, μυστικής λατρείας και ταυτότητας.

Λίγο αργότερα, ο Πελαγίδης,όντας ευαίσθητος δέκτης των προσφυγικών προβλημάτων, ασχολήθηκε με την παλιννόστηση των προσφύγων, από την πρώην Σοβιετική Ένωση. Επρόκειτο για την παλιννόστηση, την οποία διαχειριζόταν, από το 1991 και μετά,  το «Εθνικό Ίδρυμα Υποδοχής και Αποκατάστασης  Παλιννοστούντων Ομογενών Ελλήνων». Πιστός στις αξίες του,  που αφορούσαν στην στήριξη των κρατικών πρωτοβουλιών,  αλλά και εθισμένος στο να λειτουργεί μέσα από τις συσσωματώσεις και τους προσφυγικούς συλλόγους, ανέλαβε,  όχι μόνο την συμμετοχή στην κοινωνική δράση για τους νεοπρόσφυγες,  αλλά και την  αποτύπωση και την ερμηνεία  των προβλημάτων που συνάντησαν  αυτοί, κατά την ενσωμάτωσή τους.

Έλαβαν έτσι σάρκα και οστά μια σειρά από μελέτες,όπως οι μονογραφίες του «Η προσφυγική Ελλάδα. Ο πόνος και η δόξα»., [3]  «Ο Ελληνισμός της διασποράς»[4]και άλλα κείμενά του, που είτε εκδόθηκαν σε προσφυγικά έντυπα,είτε εκφωνήθηκαν ως  ομιλίες σε  συνέδρια του Δήμου, της Ευξείνου Λέσχη, και της Εταιρείας Μακεδονικών Σπουδών. Ταυτόχρονα, ανταποκρινόταν θετικά και σε προσκλήσεις  που λάμβανε από τον ομογενειακό Ελληνισμό, ενώ  έγραφε συχνά στο περιοδικό «Εύξεινος Πόντος» ή αναλάμβανε τη συγκρότηση επιμορφωτικών σεμιναρίων για εκπαιδευτικούς, εκ μέρους του Δήμου Θεσσαλονίκης ή της Ευξείνου Λέσχης, αντλώντας από τη συλλογική του δράση αυτοικανοποίηση, κύρος και  σκοπό ζωής.

Όπως είναι φυσικό, ο απόηχος των βιβλίων του  στους προσφυγικούς συλλόγους, ήταν σημαντικός. Γιατί ο Στάθης δεν περιόριζε τη γνώση του αποκλειστικά στα αμφιθέατρα του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, όπου είχε εκλεγεί  Καθηγητής και  όπου  θεράπευε το γνωστικό αντικείμενο της  «Διδακτικής της Ιστορίας», αλλά  υπηρετούσε με συνέπεια την προσφυγική ιστορία, διενεργώντας έρευνα σε πρωτογενές αρχειακό υλικό..

Προέκυψαν με βάση αυτό το σκεπτικό μονογραφίες, που ασχολούνταν με την ηρωική δράση του ποντιακού αντάρτικου,  αλλά και με τη γενοκτονία,  [5] ή μικροϊστορικές περιγραφές της Τραπεζούντος, [6] αλλά και απόπειρες ιχνηλάτησηςτου καταμερισμού των προσφυγικών οικισμών, [7]όλα βασισμένα στη μελέτη των  πηγών.

Το τελευταίο του έργο είναι αυτό που εξέδωσε μόλις έναν χρόνο πριν, με ερέθισμα τα 100 χρόνια από την Μικρασιατική Καταστροφή. Το βιβλίο αυτό, που μου έκανε την τιμή να το προλογίσω, αναφέρεται στις περιπέτειες των στρατιωτών αιχμαλώτων του Μικρασιατικού πολέμου. [8] Πρόκειται για μια σαφή τεκμηρίωση της άποψης ότι η πνευματική εγρήγορση του Στάθη Πελαγίδη ήταν σημαντική και παρούσα  ως το τέλος.

Κλείνοντας αυτή τη σύντομη παρουσίαση επισημαίνω ότι  όπως συνάγεται από όσα προαναφέρθηκαν, η συμβολή του Ευσταθίου Πελαγίδηστη διαμόρφωση της ιστορικής συνείδησης και της προσφυγικής ταυτότητας των κατοίκων της Μακεδονίας, αλλά και στην προβολή και συνειδητοποίηση  των προβλημάτων των  προσφύγων και των παλιννοστούντων  υπήρξε καθοριστική.

---

[1]Ε. ΠελαγίδηςΗ αποκατάσταση των προσφύγων στη Δυτική Μακεδονία (1923-1930). Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη, 1994.

[2]Ε. ΠελαγίδηςΤο κρυπτοχριστιανικό ζήτημα στον Πόντο. Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη, 1996

[3]Ε. ΠελαγίδηςΠροσφυγική Ελλάδα. Ο πόνος και η δόξα. Θεσσαλονίκη: Αφοι Κυριακίδη, 1997

[4]Ε. ΠελαγίδηςΟ Ελληνισμός της διασποράς. Ο θαυμαστός καινούργιος κόσμος. Θεσσαλονίκη: Κυριακίδης, 2006

[5]Ε. ΠελαγίδηςΟ ηρωϊκός Πόντος. Γενοκτονία, Προσφυγιά, Ιστορία, Πολιτισμός. Θεσσαλονίκη: Τζιαμπίρης, 2006

[6]Ε. ΠελαγίδηςΤραπεζούντα μεγαλόφωτη, μεγαλόμουση, μεγαλόπνοη (1461-1923). Θεσσαλονίκη: Σταμούλης, 2014

[7]Ε. ΠελαγίδηςΜακεδονία, η κιβωτός των ξεριζωμένων Ελλήνων (1913-1930), Θεσσαλονίκη: Σταμούλης, 2019

[8]Ε. ΠελαγίδηςΜικρασιατική καταστροφή 1922. Η ζωή εν τάφω των Ελλήνων στρατιωτικών αιχμαλώτων. Αθήνα: Ινφογνώμων, 2023

Σ. Ηλιάδου-Τάχου, Καθηγήτριας Νέας Ελληνικής Ιστορίας Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, Προέδρου της Επιτροπής Πολιτισμού του Πανεπιστημίου