Γρεβενά, ο τόπος με τις ψηλές βουνοκορφές της Πίνδου και των Χασίων, τις βαθιές χειμαρρώδεις ρεματιές, τα πυκνά δάση, του ορμητικού Βενέτικου και του δυσκολοδιάβατου, πληθονερίτη Αλιάκμονα, ήταν η δύσβατη μεθόριος με ελάχιστα στενοπεράσματα από την Ήπειρο και τη Θεσσαλία για τη Σαλονίκη και την Πόλη.
Δύσβατη μεθόριος, γιατί στους στενούς «πόρους» καιροφυλακτούσαν η ληστεία και ο θάνατος από τους ξεσηκωμένους ραγιάδες, τους ¨ κλέφτες,, που έπαιρναν εκδίκηση για τη σκλαβιά, τους βιασμούς και τους δυσβάστακτους φόρους.
Στα στενοπεράσματα των Γρεβενών δεν μπορούσαν να σταθούν βιγλάτορες και δερβενοφύλακες, ούτε δερβεναγάδες των πασάδων και της κεντρικής Οθωμανικής εξουσίας.
Ο Louis Deshayes, (Γάλλος διπλωμάτης), το 1621, περιγράφει ως εξής την επιλογή του να ταξιδέψει δια θαλάσσης από την Ηγουμενίτσα στην Πόλη, αποφεύγοντας την σύντομη χερσαία οδό των βουνών: «Αν επιχειρούσε κανείς να διασχίσει τα βουνά της Δυτικής Ελλάδας για τη Θεσσαλονίκη, με βεβαιότητα, θα έπεφτε στα χέρια των κλεφτών που ενέδρευαν στα περάσματα».
Οι Οθωμανοί για να κρατήσουν ανοιχτές τις διαβάσεις για τις μετακινήσεις, μεταφορές και για τη σίγουρη είσπραξη των φόρων, αναγκάσθηκαν να ορίζουν, ως φύλακες, τους κλέφτες και τους καπεταναίους, ως αρματολούς, με διοικητική ευθύνη στην ευρύτερη περιοχή.
Η Θρησκευτική πίστη διατήρησε το προζύμι και οι κλέφτες αποτέλεσαν τις ένοπλες δυνάμεις της Λευτεριάς.
Το 1611 συμμετέχει όλη η κλεφτουριά των Γρεβενών στην εξέγερση που έγινε με πρωτοστάτη τον Δεσπότη Λαρίσης και Τρίκκης Διονύσιο «Σκυλόσοφο».
Ο σκληροτράχηλος επαναστάτης Βέργος από τα Γρεβενά 1580- 1617, 36 χρόνια σε διαρκή αγώνα, κρατάει άσβεστη τη φλόγα, που σιγόκαιγε, για τη Λευτεριά της πατρίδας. Σκότωσε 2000 αξιωματούχους Τούρκους, όπως αναφέρει ο Ζαχιά, αδελφός του Σουλτάνου Αχμέτ.
Πάνος Ζήδρος, από την Τσαπουρνιά, αρματολός του Ολύμπου με δικαιοδοσία ως τη Β. Πίνδο και έξαρχος όλων των Μοναστηριών της Πίνδου και του Ολύμπου (1630-1760). Κάτω από την ηγεσία του σφυρηλατήθηκε η αλληλεγγύη μεταξύ των ραγιάδων Ρωμιών και αναδείχθηκαν γενναίοι πολέμαρχοι στα αρματολίκια της εποπτείας του.
Πάνος Τσάρας,( 1760_ 1780)από τα Χάσια, γαμπρός και διάδοχος του Ζήδρου, πατέρας του θρυλικού επαναστάτη Νικοτσάρα και παππούς του Πάνου και του Νίκου, τους οποίους συναντούμε,(1821_ 1825), σε όλες τις μεγάλες μάχες στο Μοριά και στη Ρούμελη .
Αθανάσιος Μπλαχάβας, αρματολός των Χασίων, η δράση του ξεκινάει το 1750. Τα Χάσια ησύχασαν από τις επιδρομές των Τουρκαλβανών. Πατέρας του Παπαθύμιου Μπλαχάβα, του Επαναστάτη του 1788 στα Δυτικά Χάσια. Στο αρματολίκι του ανδρώθηκαν μεγάλοι οπλαρχηγοί που συνέδραμαν στην επανάσταση.
Νάσος Μάνταλος, από το Περιβόλι Γρεβενών, πρωτοπαλίκαρο του Μπλαχάβα, αρματολός των Βορειοδυτικών Χασίων, έδρασε στα Χάσια και τον Κόζιακα. Ο φόβος και ο τρόμος των μπέηδων. Σκοτώθηκε μετά από προδοσία το 1763.
Δημήτριος Τόσκας, από την Τίστα (σ. Ζιάκα) Γρεβενών, πρωτοπαλίκαρο του Ζήδρου και εκπρόσωπός του στο αρματολίκι των Γρεβενών. Ο αετός της Πίνδου και της Ηπείρου. Συνέδραμε , μετά από τη μύηση του Γεωργίου Παπαζώλη στην εξέγερση του Μοριά το 1770. Γρεβενιώτες πολεμιστές έχυσαν το αίμα τους στο Μοριά. Το μαρτυρεί το τραγούδι του Σαμαρινιώτη, Ιωάννη Φλώρου, που έπεσε μαχόμενος ηρωικά:
«Για κάτσε να συλλογιστώ για κάτσε να λογιάσω
Σαν τι τραγούδι θα να ειπώ για το Γιαννάκη Φλώρου
Που γλύτωσε απ την Κορυτσά και στο Μοριά εσκοτώθη..
…………………………………………………………………………………………
Κατατρόπωσε στο στενό της Σμίξης τον Μουσταφά γιο του Μεχμέτ πασά της Σκόδρας, που με 3000 πολεμιστές συμμετείχε στην κατάπνιξη της επανάστασης του Μοριά. Μαζί με τον Γιώργο Μπότσαρη διέλυσαν τον Κούρτ Πασά, από το Μπεράτι, που με 4000 Τουρκαλβανούς, το 1778, ήθελε να καταλάβει το Σούλι.
Γιάννης Πρίφτης από τη Σαμαρίνα, ήταν ο τρόμος των Τουρκαλβανών. Παροιμιώδης η φράση στα αλβανικά : « Έρδε Γιάννη Πριφτεπρες τε κόκα», ήτοι, έρχεται ο Γιάννης του Παπά και κόβει το κεφάλι . Το 1743 κυνήγησε τους Τουρκαλβανούς και τον Βελή Μπέη, πατέρα του Αλή πασά μέχρι το Τεπελένι. (Αφηγήσεις από το Κ. Κρυστάλλη).
Ντελή –Δήμος, αρματολός της νότιας περιοχής των Γρεβενών.
Το 1754 έγινε αμάχη με τους αγάδες στο Γρεβενό και κάψαν το Βαρόσι και όλο το κάστρο και σκοτώθηκαν 190 νομάτοι Αρβανιτάδες.
Μαρτυρίες για τη δράση του, μας σώζει η Δημοτική Μούσα :
« Σήκου, Δήμο μου και μη βαριά κοιμάσαι
Μάσε παγανιά, όλο Γρεβενοπούλια
Και έβγα στο Βουνό, ψηλά στη Βασιλίτσα…»
Γιάννης Ψείρας, αρματολός των Βόρειων Χασίων (1780-1790). Την παλληκαριά του μνημονεύει ο Ρήγας Φεραίος στον Θούριο .
Κυριάκος Μπασδέκης, από το Περιβόλι, πρωτοπαλίκαρο του Μπλαχάβα . Έφτασε μέχρι το Πήλιο και έγινε αρματολός της Μαγνησίας.
Δημοτική μούσα: «να πάω να βρω τον Μάνταλο να σμίξω τον Μπασδέκη που πολεμούν με την Τουρκιά και με τους Αρβανίτες»
Γερό Ζιάκας (Γεώργιος)(1780_1810),πρωτεξάδελφος του Τόσκα. Μετά από τις δολοφονίες του Τόσκα και του Ντεληδήμου, από τον Κούρτ Πασά, αναλαμβάνει το Αρματολίκι των Γρεβενών.
1821
(Η συμμετοχή των Γρεβενών στα πρώτα χρόνια της Επανάστασης)
Την έκρηξη της καθολικής επανάστασης των Ρωμιών ακολούθησαν εκτεταμένες σφαγές. Ένα από τα πρώτα θύματα υπήρξε ο μητροπολίτης Γρεβενών Γαβριήλ, που απαγχονίστηκε στις 29 Μαΐου 1821
Τα αρματολίκια των Γρεβενών και των Χασίων συμμετέχουν, σχεδόν, σ’ όλα τα μέτωπα των εξεγερμένων Ρωμιών, πράγμα που φανερώνει την κοινή μύηση στην καθολική Επανάσταση από την Φιλική Εταιρεία και το Σχέδιο αντιπερισπασμού,στο βιλαέτι των Ρωμιών, του Αλεξάνδρου Υψηλάντη.
Γιαννούλας Ζιάκας,(1810) γιος και διάδοχος του Γερου_ Ζιάκα. Ήταν μυημένος στη Φιλική Εταιρεία. Συμμετείχε στη στρατιά του Χουρσίτ Πασά εναντίον του Αλή Πασά των Ιωαννίνων. Με την ήττα του Αλή, κατοχυρώθηκε σ αυτόν όλο το αρματολίκι των Γρεβενών από τον Χουρσίτ.Το 1821, τον Μάιο, ενώ ο ίδιος βρισκόταν στην Ήπειρο με τον Χουρσίτ στέλνει τον υπαρχηγό του Απόστολο Κυρίμη να συνδράμει την εξέγερση του Εμμανουήλ Παππά στη Χαλκιδική.
Ανταποκρίνεται στο αίτημα του Ζαφειράκη Λογοθέτη και στέλνει τον Απόστολο Κυρίμη και τον πρωτεξάδελφό του Θεόδωρο Ι. Ζιάκα στην εξέγερση της Νάουσας τον Μάρτιο του 1822. Τον Απρίλιο, μετά την αποτυχία της εξέγερσης στη Νάουσας, στέλνει τον Απόστολο Κυρίμη στη Νότια Ελλάδα. Τον Απρίλιο του 1825 στέλνει τον Απόστολο Κυρίμη στο Μεσολόγγι για την ενίσχυση των υπερασπιστών.Το Φθινόπωρο του 1826 δολοφονείται μετά από προδοσία στο Μαυρονόρος.
Απόστολος Κυρίμης, από την Τσούργιακα (Αετιά) Γρεβενών, γαμπρός και υπαρχηγός του Γιαννούλα Ζιάκα. Μυημένος στη Φιλική Εταιρεία. Το Μάιο του 1821, με 90 άνδρες , μαζί με τον Βράκα από το Περιβόλι και τον Ντόντο από την Αβδέλλα προσέτρεξε στο κάλεσμα του Εμμανουήλ Παπά. Στη Χαλκιδική, στη μονή Ξηροποτάμου, επιτέθηκε σε προσαραγμένο πλοίο του Τουρκικού Στόλου και το αιχμαλώτισε, αποκτώντας σύγχρονο οπλισμό για τους άνδρες του. Συμμετέχει στην εξέγερση της Νάουσας. Τέλη Απριλίου του 1822 μαζί με τον Τάσο Καρατάσο και το Διαμαντή Νικολάου συνενώνουν τις δυνάμεις τους και δημιουργούν το «Μακεδονικό Σώμα» και επιτίθενται από κοινού και διαλύουν , στη γέφυρα «Μπαμπά» του Πηνειού, το σώμα 2000 γενιτσάρων. Συμμετέχει στη μάχη της Πλάκας, στις 29 Ιουνίου 1822 εναντίον του Ομέρ Πασά. Στις μάχες του Τρίκερι τον Μάιο του 1823 βοηθώντας τον Γρεβενιώτη Οπλαρχηγό της Μαγνησίας, Δημήτριο Μπασδέκη. Ενισχύει τον Οδυσσέα Ανδρούτσο στην πολιορκία της Καρύστου μαζί με τον Καρατάσο, τον Οκτώβριο του 1823. Μαζί με τον Καρατάσο στις 18 Μαρτίου 1825αποκρούουν τον Ιμπραήμ Πασά στο Σχοινόλακα Μεσσηνίας. Στις 20 Απριλίου 1825 βρίσκεται στο Μεσολόγγι για την υπεράσπισή του κατά τη δεύτερη πολιορκία. Την Άνοιξη του 1826 μαζί με τον Τόλιο Λάζο, οπλαρχηγό του Ολύμπου αναχώρησαν με αποστολή στην επαναστατημένη Κρήτη.
Θεόδωρος Ι. Ζιάκας, ανεψιός και πρωτεξάδελφος του Γιαννούλα. Το Φλεβάρη του 1822 τον συναντούμε επικεφαλής των Γρεβενιωτών πολεμιστών στις μάχες της Νάουσας. Μαζί με τον Καραϊσκάκη έλαβε μέρος στις μάχες στο Μπλάτσι και την Κερασιά Αγράφων τον Ιούνιο του 1822, στο Βραχώρι (Αγρίνιο) εναντίον του Ομέρ Βρυώνη. Στο Μακρύκαμπο κατά του πασά Πράχου Μπριβίστα Στις μάχες της Άμφισσας ( Σάλωνα) κατά του Κεχαγιάμπεη και γύρω από το Μεσολόγγι τον Μάιο του 1825. Στα Σάλωνα κατά του Κιουταχή. Στις μάχες του Χαϊδαρίου τον Μάιο του 1826. Στις μάχες της Δόμβραινας κατά του Μουσταή πασά στις 4 Νοεμβρίου 1826. Στη μάχη της Αράχοβας κατά του Μουσταή πασά στις 18 Νοεμβρίου 1826. Στη μάχη του Διστόμου κατά του Ομέρ πασά της Εύβοιας.
Νάσος Μάνταλος, αρματολός των βορειοδυτικών Χασίων, πεθερός του Θεοδωράκη Ζιάκα, συμμετέχει στην εξέγερση του Ασπροποτάμου το Καλοκαίρι του 1821. Στις 11 Ιουλίου 1826, μαζί με τον Γκούρα, πολιόρκησε τον Κιουταχή στην Αθήνα. Εμπόδιζε την κάθοδο των Τουρκαλβανών στην επαναστατημένη Ελλάδα. Πέθανε το 1855 σε ηλικία 110 χρονών
Μίχος Φλώρος, οπλαρχηγός της Σαμαρίνας, εντάχθηκε με τους Σαμαρινιώτες στο σώμα του οπλαρχηγού του Βάλτου, Ιωάννη Ράγκου. Συμμετείχαν στις μάχες που διεξήχθησαν στις 10 Απριλίου 1822 στο Κομπότι και στις ράχες του Σουλίου εναντίον του Μουσταή. Στις 20 Απριλίου μπαίνουν στο Μεσολόγγι για την υπεράσπισή του, 120 Σαμαρινιώτες, μαζί τους είναι και οι καπεταναίοι Ζήσης Χατζημάτης και Δημήτριος Μακρήςκαι οι ομαδάρχες Μανάκας, Αβραμούλης, Συράκος, Μπούσιας, Γιολδάσης και Τζήμου. Κατά την Έξοδο έπεσαν ηρωικά ο Μίχος Φλώρος, Δ. Μακρής και οι υπόλοιποι. Διασώθηκαν μόνο 33 που επέστρεψαν στη Σαμαρίνα. Η λαϊκή μούσα ύμνησε το θάνατο των παλικαριών της με το τραγούδι: «Ν’ εσείς παιδιά κλεφτόπουλα, παιδιά της Σαμαρίνας…».
Ζαγκανίκας Σίμος
Πηγές, (Σελίδες Ιστορίας των Γρεβενών του Απόστολου Παπαδημητρίου, Θεσσαλικό Ημερολόγιο του Κώστα Σπανού )
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου