«Η πόλις εάλω»: Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης - Το χρονικό και άγνωστα περιστατικά από την πολιορκία της Βασιλεύουσας

Η 29η Μαΐου είναι ημέρα μνήμης και οδύνης για τον Ελληνισμό. Αυτή τη μέρα του 1453, η υπερχιλιόχρονη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, πλήρως εξελληνισμένη στην τελική της φάση, πέρασε οριστικά στο παρελθόν. Είχε βεβαίως προηγηθεί μια μακρά πορεία παρακμής και αποσύνθεσης, ώστε η πτώση της Πόλης να είναι απλώς η τελευταία πράξη.

Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς το 1453 έκλεισε οριστικά μια μεγάλη ιστορική περίοδο που ξεκίνησε με την ίδρυση της Κωσταντινούπολης από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο και χαρακτηρίστηκε από τον βαθμιαίο εξελληνισμό του ρωμαϊκού ανατολικού κράτους, ως απόρροια του περιορισμού σε ελληνόφωνα εδάφη, την κυριαρχία του ρωμαϊκού νομικού συστήματος και της ελληνικής γλώσσας και γραμματείας.

 

 

Η άλωση της Πόλης δεν είναι απλά και μόνο ένα γεγονός που τέμνει την ελληνική ιστορία. Σηματοδοτεί το τέλος μιας εποχής και την απαρχή μιας άλλης για ολόκληρη την Ευρώπη και τον Δυτικό πολιτισμό και ακόμα πέραν τούτου. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης του 1453 αποτέλεσε ένα από τα γεγονότα-ορόσημα της Παγκόσμιας Ιστορίας, τα οποία σηματοδοτούσαν τη μετάβαση από τη μεσαιωνική εποχή έως τους νεώτερους χρόνους.

Η Πόλη θα έχει πάντα το Βυζαντινό της άρωμα. Καμιά εξουσία, κανένα αυταρχικό καθεστώς δεν μπορεί να ξεριζώσει ό,τι θρέφει το ξεχωριστό δημιούργημα της Βασιλεύουσας. Η βεβήλωση της Αγιάς Σοφιάς πάντα θα εκθέτει την αγριότητα του κατακτητή, εκείνου του κατακτητή που νιώθει «μικρός» απέναντι στο ιερό μεγαλείο της ιστορίας και στην ελευθερία του πνεύματος. Οι διωγμοί των Ελλήνων με τα αιματηρά γεγονότα του Σεπτεμβρίου 1955 κατέδειξαν το άγχος και τη βαρβαρότητα των Τούρκων για να ξεφορτωθούν τις ζωντανές μαρτυρίες. Η Πόλη θα είναι πάντα η Κωνσταντινούπολη – ακόμα και ως Ισταμπούλ (!) – και η Κωνσταντινούπολη θα είναι πάντα η Πόλη.

To χρονολόγιο της Άλωσης

(Από τον Βλάση Αγτζίδη, Διδάκτωρ Ιστορίας, Μαθηματικό)

 
 

• Χειμώνας 1452: Ο Μωάμεθ ο Β’, νεαρός σουλτάνος στο κράτος των Οθωμανών που είχαν πλέον μεταφέρει την πρωτεύουσά τους στην Αδριανούπολη, αποφασίζει να γυρίσει και την τελευταία σελίδα στη σύγκρουση με τους ελληνόφωνους Ρωμαίους Χριστιανούς που συνέχιζαν να έχουν υπό τον έλεγχό τους τη μεγαλύτερη πόλη της Ανατολής, την Κωνσταντινούπολη. Στο περιβάλλον του υπάρχουν ο μετριοπαθής βεζίρης (πρωθυπουργός) Χαλίλ που εκφράζει τη συντηρητική τάση και οι  στρατηγοί του, ο εξισλαμισμένος Ρωμιός Ζαγανός και ο Τουραχάν.
• 12 Δεκεμβρίου 1452: Σε μια προσπάθεια να κινητοποιηθούν οι Δυτικοί για να βοηθήσουν την απειλούμενη Κωνσταντινούπολη, λαμβάνει χώρο το «ενωτικό συλλείτουργο» με τον Καρδινάλιο Ισίδωρο, απεσταλμένο του Πάπα. Οι ανθενωτικοί εξεγείρονται και ο Λουκάς Νοταράς θα πει μια φράση που θα μείνει στην ιστορία: «κρειττότερον εστίν ειδέναι εν τη μέση τη πόλει φακίολον βασιλεύον Τούρκων ή καλύπτραν Λατινικήν», που σε ακριβή μετάφραση των εννοιών θα πει «καλύτερα μουσουλμανικό σαρίκι παρά καθολική τιάρα στην Κωνσταντινούπολη».
• Ιανουάριος 1453: O Mωάμεθ ανακοινώνει την απόφασή του για επιχείρηση κατάληψης της Κωνσταντινούπολης σε συγκέντρωση όλων των Οθωμανών αξιωματούχων στην Αδριανούπολη.
• 29 Ιανουαρίου 1453: Στην Κωνσταντινούπολη καταφθάνει με 700 πολεμιστές  ο Γενοβέζος πολέμαρχος Ιουστινιάνης (Τζιοβάνι Τζιουστινιάνι Λόγκο).Τον ίδιο μήνα ο Ούγγρος μηχανικός Ουρβανός κατασκευάζει για τον Μωάμεθ το πρώτο κανόνι. Ένα τεράστιο πυροβόλο όπλο με διάμετρο ένα μέτρο πουδεχόταν βλήματα 400 κιλών.
• Φεβρουάριος 1453: Ο Νταγί Καραντζά μπέης που ηγείται των οθωμανικών δυνάμεων στην Ευρώπη επιτίθεται στις τελευταίες βυζαντινές κτήσεις στην Ανατολική Θράκη. Η Συλληβρία και η Πέρινθος που αντιστέκονται καταστρέφονται και λεηλατούνται ενώ η Αγχίαλος και η Μεσημβρία παραδίδονται.
• 24 Φεβρουαρίου 1453: Η Βενετία αποφασίζει να βοηθήσει την απειλούμενη Κωνσταντινούπολη αποστέλλοντας επιστολές προς τον πάπα Νικόλαο και τους χριστιανούς βασιλείς της Δύσης για άμεση αποστολή βοήθειας. Όμως δύο ημέρες μετά οι 700 Βενετοί στρατιώτες που βρισκόταν στην Πόλη δραπετεύουν με επτά πλοία, φοβούμενοι την πολιορκία.
• Μάρτιος 1453: Ο Μωάμεθ αποκλείει τα στενά, συγκεντρώνοντας στόλο στην Καλλίπολη. Ο στόλος αποτελείται από έξι τριήρεις, δέκα διήρεις, πενήντα γαλέρες με κουπιάκ.λπ. Επικεφαλής του στόλου τίθεται ο εξισλαμισμένος Βούλγαρος Σουλεϊμάν Μπάλτογλου. Ο Μωάμεθ συγκεντρώνει στρατό 150.000περίπου ανδρών, που αποτελείται από 20.000 επίλεκτους γενίτσαρους, δηλαδή εξισλαμισμένους χριστιανούς από το παιδομάζωμα, 60.000 τακτικό στρατό και 20.000 άτακτους πολεμιστές. Οι δυτικοί δεν καταφέρνουν να συμφωνήσουν για τις λεπτομέρειες της αποστολής της βοήθειας. 
• 23 Μαρτίου 1453: Ο Μωάμεθ αναχωρεί από την Αδριανούπολη επικεφαλής του στρατού του. Η Κωνσταντινούπολη περικυκλώνεται από τη θάλασσα, από τον στόλο που έρχεται από την Καλλίπολη και από την ξηρά, από την πλευρά της Θράκης. Απέναντι στα οθωμανικά στρατεύματα οι Έλληνες θα παρατάξουν ένα στρατό επτά χιλιάδων ανδρών, από τους οποίους οι δύο χιλιάδες είναι Λατίνοι.
• 30 Μαρτίου 1453: Τρία πλοία αναχωρούν από τη Γένοβα με πολεμοφόδια και τρόφιμα για την Κωνσταντινούπολη, μισθωμένα από τον Πάπα Νικόλαο. Τα χριστιανικά κράτη δεν μπορούν ή δεν θέλουν να συντρέξουν τους  Βυζαντινούς στον αγώνα. Οι Έλληνες θα δώσουν σχεδόν μόνοι τους τον ύστατο αγώνα.
• 2 Απριλίου 1453: Αρχίζει η πολιορκία της Πόλης. Ο σουλτάνος στρατοπεδεύει έξω από την πύλη του Αγίου Ρωμανού. Τα οθωμανικά στρατεύματα που προέρχονται από τη Δύση έχουν επικεφαλής τον εξισλαμισμένο Ρωμιό Ζαγανό πασά, τα στρατεύματα της Ανατολής έχουν επικεφαλής τον εξισλαμισμένο Μαχμούτ πασά, που προέρχεται από την οικογένεια των Αγγέλων και ο οθωμανικός στόλος έχει ως επικεφαλή ναύαρχο τον εξισλαμισμένο Βούλγαρο Μπαλτόγλου. Οι Βυζαντινοί αποκλείουν το λιμάνι με μια βαριά σιδερένια αλυσίδα. Μέσα στον Κεράτιο βρίσκονται  10 ελληνικά και 5 βενετικά πλοία. Ο αυτοκράτορας και οι καλύτεροι από τους Έλληνες πολεμιστές αναλαμβάνουν την υπεράσπιση του Μεσότειχου και των Πυλών του Αγίου Ρωμανού και της Αγίας Κυριακής που θα δεχτεί τον κύριο όγκο της οθωμανικής επίθεσης.
• 5 Απριλίου 1453: Όλος ο οθωμανικός στρατός βρίσκεται μπροστά στα τείχη έχοντας περικυκλώσει τα 29 χιλιόμετρα της περιμέτρου της πόλης. Ο σουλτάνος ζητά την ειρηνική παράδοση, σύμφωνα με τους κανόνες του ισλάμ. Υπόσχεται σεβασμό της ζωής, της τιμής και της περιουσίας των κατοίκων. Ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος απορρίπτει τις προτάσεις και  δίνει τη μνημειώδη απάντηση: «Το δέ τήν Πόλιν σοι δούναι, ουτ’ εμόν εστί ούτε άλλου τών κατοικούντων εν αυτή… Κοινή γάρ γνώμη πάντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν καί ού φεισόμεθα τής ζωής ημών….».
• 6 Απριλίου 1453: Οι Οθωμανοί αρχίζουν το βομβαρδισμό της Πόλης από 14 σημεία.
• 7 Απριλίου 1453: Ξεκινά η μάχη των λαγουμιών. Οι Οθωμανοί σκάβουν λαγούμια για να εισέλθουν απ’ αυτά στην πόλη. Τους αντιμετωπίζει με ιδιαίτερη επιτυχία ο Σκωτσέζος Τζον Γκραντ. Ο Γκραντ, έμπειρος  μηχανικός, είχε έρθει στην Κωνσταντινούπολη μαζί με του Ιουστινιάνη.
• 9-10 Απριλίου 1453: Οι Οθωμανοί αποτυγχάνουν να διασπάσουν την αλυσίδα του Κεράτιου Κόλπου.  Καταλαμβάνουν όμως τρία μικρά κάστρα που βρίσκονται έξω από τα τείχη: των Θεραπειών, του Στουδίου στην Προποντίδα και της Πριγκίπου στα Πριγκιπόννησα.
• 12 Απριλίου 1453: Ο βομβαρδισμός των τειχών συνεχίζεται με αμείωτη ένταση. Τα κανόνια του Ουρβανού ρίχνουν 7 βολές το καθένα την ημέρα, προκαλώντας μεγάλες ζημιές στα τείχη. Το μεγαλύτερο απ’ αυτά θα αυτοκαταστραφεί με έκρηξη, σκοτώνοντας  τους χρήστες πυροβολητές. Ο Μωάμεθ δίνει εντολή για κατασκευή μεγαλύτερου κανονιού. Οι πολιορκημένοι καταφέρνουν να επιδιορθώσουν τα κατεστραμμένα τμήματα του τείχους. Ο οθωμανικός στόλος αποτυγχάνει για άλλη μια φορά, με μεγάλες απώλειες, να διαρρήξει την άμυνα των χριστιανικών πλοίων και να  σπάσει την αλυσίδα.
• 18 Απριλίου 1453: Μετά από σφοδρή επίθεση με το νέο κανόνι του Ουρβανού, ο Μωάμεθ διατάζει επίθεση εναντίον των τειχών του Μεσοτειχίου που τα υπερασπίζεται ο ίδιος ο Παλαιολόγος. Οι Οθωμανοί καταφέρνουν να εισχωρήσουν στα τείχη, όμως απωθούνται από Έλληνες και Λατίνους αφήνοντας 200 νεκρούς πίσω τους. Και δεύτερη επίθεση των την επόμενη ημέρα καταλήγει άδοξα για τους επιτιθέμενους.
• 20 Απριλίου 1453: Τέσσερα πλοία, 3 γενοβέζικα και ένα ελληνικά με επικεφαλής τον Φλαντανελά, φορτωμένα με σιτάρι και όπλα επιχειρούν να προσεγγίσουν την Κωνσταντινούπολη. Παρά την προσπάθεια του οθωμανικού στόλου και τον πολλαπλάσιο αριθμό πλοίων που διέθετε, τα χριστιανικά πλοία θα καταφέρουν να εισέλθουν στην Πόλη έχοντας προκαλέσει μεγάλες απώλειες στους αντιπάλους τους.
• 22 προς 23 Απριλίου 1453: Ο Μωάμεθ καταφέρνει με τις συμβουλές ενός Ιταλού μισθοφόρου να υπερκεράσει τον Κεράτιο Κόλπο και να μεταφέρει 70 πλοία σ’ αυτόν δια ξηράς, με «υπερνεώλκηση». Έτσι, θέτοντας οι Οθωμανοί υπό τον έλεγχό τους τον Κεράτιο Κόλπο αποκτούν ένα μεγάλο θαλάσσιο πλεονέκτημα.
• 7 Μαϊου 1453: Μετά από ακαταύπαστο βομβαρδισμό των τειχών οι γενίτσαροι εφορμούν στο Μεσοτείχιον με πολιορκητικές μηχανές, σκάλες και γάντζους. Η επίθεση αποκρούστηκε από τους πολιορκημένους.
• 18 Μαΐου 1453 μ.Χ.: Ένας τεράστιος οθωμανικός ξύλινος προμαχώνας ορθώνεται μπροστά στα τείχη ξεπερνώντας τα σε ύψος. Ο στόχος του είναι να πλησιάσει τα τείχη και να κατεβάσει τον καταπέλτη, ώστε να εισχωρήσουν οι πολιορκητές μέσω των τειχών. Με καταδρομική βραδινή αποστολή οι πολιορκημένοι καταφέρνουν να τον πυρπολήσουν.
• 23 Μαΐου 1453 μ.Χ.:Με επικεφαλής τον μηχανικό Γκραντ οι πολιορκημένοι καταφέρνουν να καταστρέψουν όλα τα λαγούμια που σκάβουν οι Οθωμανοί.

 
 

• 24 Μαϊου 1453 μ.Χ.: Λιτανεία στους δρόμους της Κωσταντινούπολης με την Εικόνα της Παναγίας των Βλαχερνών, ενώ στο οθωμανικό στρατόπεδο ετοιμάζονται για τη μεγάλη επίθεση.
• 25 Μαϊου 1453 μ.Χ.: Απαισιοδοξία επικρατεί και στα δύο στρατόπεδα. Ο Μωάμεθ στέλνει στην Πόλη τον Ισμαήλ, για εξισλαμισμένου Έλληνα από τη Σινώπη με προσφορές ειρήνης. Η αρνητική απάντηση εξοργίζει τον Μωάμεθ. Φέρεται να λέει: «Μία επιλογή μένει στους Ρωμιούς. Είτε να παραδοθούν, είτε να ασπαστούν την αληθινή πίστη του Αλλάχ είτε να χαθούν από το σπαθί και το τσεκούρι».
• 26 Μαΐου 1453 μ.Χ.: Σε σύσκεψη με του Μωάμεθ με τους συμβούλους του, ακούγεται η λύση της υποχώρησης. Ο μετριοπαθής βεζίρης Χαλίλ ζητά από το σουλτάνο να συμβιβαστεί προσφέροντας ευνοϊκούς όρους στους Βυζαντινούς και να λύσει την πολιορκία. Την αντίθετη θέση υποστηρίζει ο στρατηγός του Ζαγανός, εξισλαμισμένος Έλληνας, επικαλούμενος τον Μέγα Αλέξανδρο: «Στα αρχαία χρόνια, ο βασιλιάς Αλέξανδρος με στρατό πολύ μικρότερο του δικού μας, υπέταξε τη μισή οικουμένη. Εμείς θα φοβηθούμε τώρα;» Έτσι αποφασίστηκε η συνέχιση της πολιορκίας.
• 27 Μαϊου 1453: Οργανώνεται η οθωμανική επίθεση. Ο Μωάμεθ σε λόγο του προς το στρατό του αναφέρεται στα οφέλη που θα έχουν τόσο όσοι σκοτωθούν, όσο και αυτοί που θα ζήσουν. Αναφέρει ότι στην ανταπόδοση που προβλέπει το Κοράνι για όσους σκοτωθούν: «Όποιος σκοτώνεται στον πόλεμο πηγαίνει κατευθείαν στον Παράδεισο για να τρώει και να πίνει εκεί μαζί με τον Μωάμεθ, να αναπαύεται σε καταπράσινους ανθισμένους τόπους μαζί με αγόρια, ωραίες γυναίκες και κορίτσια, να λούζεται μέσα σε υπέροχα λουτρά». Από την πλευρά του υποσχόταν διπλάσιο μισθό σε στρατιώτες και αξιωματικούς και επιπλέον τους επέτρεπε να λεηλατήσουν την πόλη: «…θα αφήσω την πόλη τρεις ημέρες να τη λεηλατήσετε».
• 28 Μαϊου 1453: Μετά από λιτανεία των Βυζαντινών γύρω από τα τείχη, ο Παλαιολόγος εκφωνεί τον τελευταίο του λόγο στους «ἀπογόνους Ἑλλήνων καὶ Ῥωμαίων»: «Ξέρετε καλά, αδέρφια, ότι για τέσσερις λόγους οφείλουμε όλοι να προτιμήσουμε το θάνατο παρά τη ζωή: πρώτον, για την πίστη και την ευσέβειά μας• δεύτερον, για την πατρίδα• τρίτον, για το βασιλέα και το Χριστό και τέταρτον, για τους συγγενείς και φίλους…». Ο λόγος του παρατίθεται στο «Χρονικὸν τοῦ Μεγάλου Λογοθέτου Γεωργίου Σφραντζῆ ἢ Φραντζῆ» που εκδόθηκε στην Κέρκυρα το 1477.
• 29 Μαϊου 1453 μ.Χ.: Αρχίζει η τελική επίθεση των Οθωμανών. Εφορμούν στ τείχη στέλνοντας πρώτους τους άτακτους βασιβούζουκους (που θεωρούνται ως οι μοόνοι αυθεντικοί Τούρκοι) μαζί με τους συμμάχους του Σέρβους, Ούγγρους, Γερμανούς, Ιταλούς ακόμα και Έλληνες. Μετά την απόκρουση αυτής της επίθεσης εφόρμησε η δεύτερη γραμμή των Οθωμανών η οποία επίσης αποκρούστηκε. Τελικά επιτέθηκαν τα επίλεκτα σώματα των γενιτσάρων τα οποία επίσης αποκρούστηκαν, αλλά μια μικρή πύλη που  οι Βυζαντινοί την άνοιγαν για να εξαπολύουν αντεπιθέσεις είχε μείνει ανοιχτή. Από την μικρή αυτή πόρτα, την Κερκόπορτα, εισέβαλαν στρατιώτες του Μωάμεθ. Ο τραυματισμός του Ιουστινιάνη και η αποχώρηση των γενοβέζων από τη μάχη θα ευνοήσει τις οθωμανικές επιθέσεις.  Στις δυόμιση το μεσημέρι η Πόλη έχει καταληφθεί από τους Οθωμανούς.

skai.gr