Σαρακατσάνοι: Μια πανάρχαια ελληνική φυλή

Οι Σαρακατσάνοι θεωρούνται ως μια πανάρχαια ελληνική φυλή και μάλιστα από τις αρχαιότερες της Ευρώπης. Πρόσφατα, η ερευνήτρια αρχαιολόγος Ντιάνα Γουάρντλ, επιστημονική συνεργάτις του Πανεπιστημίου του Μπέρμινγχαμ και μέλος της Βρετανικής Σχολής Αθηνών, υποστήριξε πως οι παραδοσιακές φορεσιές των Σαρακατσάνων είναι πολύ κοντινές στις φορεσιές των γυναικών από την Μινωική Κρήτη, τη Θήρα και τη Μυκηναϊκή Ελλάδα.

Κυρίως νομαδικός πληθυσμός, με έντονη ενδογαμική κοινωνική ζωή, στο διάβα των χιλιετηρίδων «αμπαρώνονταν στο καβούκι τους», προστάτευαν τα μέλη τους, στα οποία δεν επέτρεπαν εύκολα να εκτεθούν σε κοινωνικούς αναβρασμούς, όπως π.χ. ήταν ο εμφύλιος πόλεμος του 1946-1950.

Κοιτίδα των Σαρακατσαναίων ήταν η οροσειρά της κεντρικής και νότιας Πίνδου και η Ρούμελη με επίκεντρο τα ΑΓΡΑΦΑ, χώρος που λόγω της γεωφυσικής του κατάστασης ήταν απάτητος, δεν ήταν γραμμένος πουθενά και γι’ αυτό κατοικούνταν από αυτόνομους και ελεύθερους ανθρώπους. Ο διασκορπισμός τους από την αρχική κοιτίδα τους προς την υπόλοιπη ηπειρωτική Ελλάδα έγινε επί Τουρκοκρατίας και κυρίως τον 18ο αιώνα, στα χρόνια του Αλή Πασά.

Με βάση το κριτήριο της διαμονής τους, οι Σαρακατσάνοι διακρίνονταν σε τέσσερις κύριες ομάδες πληθυσμού. Οι ομάδες αυτές περιελάμβαναν τους:
• Ηπειρώτες (ξεχειμώνιαζαν, συνήθως, στη Νότια Ήπειρο και στα παράλια της Θεσπρωτίας), τους
• Κασσανδρινούς,(ξεχειμώνιαζαν συνήθως στη χερσόνησο της Κασσάνδρας στη Χαλκιδική, καθώς και στις νότιες πεδιάδες του Αξιού και του Στρυμόνα) τους
• Μωραΐτες ( τους Σαρακατσάνους της Κεντρικής και Νοτίου Ελλάδος. Οι Μωραΐτες ξεχειμώνιαζαν, συνήθως, σε μια περιοχή που εκτείνονταν από τη Θεσσαλία και Νότιο Πιερία έως τη Στερεά Ελλάδα την Εύβοια και την Πελοπόννησο. Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τους ορεινούς όγκους της Στερεάς Ελλάδος, Νοτίου Πίνδου και Αγράφων έως τα όρη Χάσια και το Βέρμιο.)και τους
• Πολίτες (περιλάμβανε συνολικά τους Σαρακατσάνους της Θράκης. Οι Πολίτες ξεχειμώνιαζαν, συνήθως, στα πεδινά παράλια της Ανατολικής Θράκης πλησίον της Κωνσταντινούπολης καθώς και στα πεδινά παράλια της Δυτικής Θράκης. Το καλοκαίρι κατευθύνονταν προς τους ορεινούς όγκους της Ανατολικής Ροδόπης ως τα όρη της Στράντζ.

Όσο για το όνομα, «Καρακατσάν» (καρά =μαύρος και κατσ(ι)άν= φυγάς, ανυπότακτος ), δηλ. «μαύροι φυγάδες». Από το Καρακατσάν με παραφθορά προήλθε η λέξη «Σαρακατσάνος». Μια άλλη πιθανή ετυμολογία είναι από την τουρκική λέξη σαράν που σημαίνει «φορτώνειν» ή σαράι (=κατοικία, κονάκι) και την τουρκική μετοχή κατσιάν=φυγάς, ανυπότακτος, (σαράν + κατσάν = Σαρακατσάνος) γιατί από καιρό σε καιρό φόρτωναν τα πράγματά τους και μετακινούνταν με τα κοπάδια τους και γι’ αυτό τους έδωσαν αυτό το όνομα (παρατσούκλι) οι Τούρκοι.

 

 

Της Πόπης Χαριτωνίδου -Γαρούφα
Αρχαιολόγος-Ιστορικός τέχνης